Jan Kończak

Ta strona jest tylko do odczytu. Możesz wyświetlić źródła tej strony ale nie możesz ich zmienić.
<html>
<style type="text/css" scoped>
   p       { margin: 0 }
   p + p   { margin-top: 1.4em }
   pre     { margin: 0.1em 0 0 0; padding-top: 0.2em; padding-bottom: 0.2em; line-height: 1em }
   pre     { user-select: all }
   code    { user-select: all }
   pre+pre { margin-top: 0.2em }
   .sel    { user-select: all; background-color:#77f1; white-space: nowrap }
   
   .wrap_ekstra .autonumberingAll::before { content:"*" }
   
   .autonumberingAll { margin-top: 1.4em }
   h1,h2,h3,h4,h5 { margin-top: 1.4em  }
   sk2_spacer { margin-top: 1.4em; }
</style>
</html>


====== Hypertext Transfer Protocol ======

=== Zanim zaczniesz... ===

//Uwaga:// Dla ułatwienia zajęć w tych materiałach kliknięcie na przykładowe
polecenia, tekst pisany ''czcionką stałej szerokości'' i <html><span class="sel">taki
tekst</span></html> zaznaczy cały ich tekst. Przypominam że w Linuksie ostatni
zaznaczony tekst można wkleić naciskając środkowy przycisk myszy. 

//Uwaga:// jeżeli chcesz wykonywać te polecenia spoza PP, zaloguj się i wykonuj
je z serwera //polluks// lub pytaj o adres inny niż //lindev.cs.put.poznan.pl//
(z którego treść stron jest dostępna tylko z PP).

//Uwaga:// wbudowana w bash komenda **''fc''** tworzy tymczasowy plik i otwiera
go w domyślnym edytorze tekstu (wskazany przez zmienną ''EDITOR''). Po
zakończeniu edycji pliku bash wstawia treść pliku do linii poleceń i wykonuje
tę linię.

~~Zadanie.#0.#~~
Skopiuj i wklej w konsolę i wykonaj poniższe polecenie:
<code>
tr 'a-z' 'd-za-c' << EOF
kilka przykladowych
linii tekstu
EOF
</code>
Następnie wpisz ''fc'', zmień treść tekstu przekazanego do komendy ''tr'',
zapisz plik i wyjdź z niego.
\\
Domyślny edytor możesz zmienić np. na ''nano'' bądź ''mousepad'' wpisując
''export EDITOR=nano'' bądź ''export EDITOR=mousepad''.

==== "Hello World" ====

~~Zadanie.#1.#1~~
Wyślij zapytanie HTTP GET w wersji 1.0 bez podawania nazwy domenowej:
<code>
nc lindev.cs.put.poznan.pl 80 << KONIEC
GET / HTTP/1.0

KONIEC
</code>
<html><div class="sk2_spacer"></div></html>

~~Zadanie.#.#~~
Wyślij zapytanie HTTP GET w wersji 1.1 bez podawania nazwy domenowej:
<code>
nc lindev.cs.put.poznan.pl 80 << KONIEC
GET / HTTP/1.1

KONIEC
</code>
Dlaczego dostajesz taką a nie inną odpowiedź?

~~Zadanie.#.#~~
Wyślij zapytanie HTTP GET w wersji 1.1 podając nazwę domenową:
<code>
nc lindev.cs.put.poznan.pl 80 << KONIEC
GET / HTTP/1.1
Host: lindev.cs.put.poznan.pl

KONIEC
</code>
Dlaczego połączenie się nie zamknęło?

~~Zadanie.#.#~~
Wyślij dwa zapytania HTTP GET w wersji 1.1 prosząc o zakończenie połączenia po
odpowiedzi na ostatnie z nich:
<code>
nc lindev.cs.put.poznan.pl 80 << KONIEC
GET /var/ HTTP/1.1
Host: lindev.cs.put.poznan.pl

GET /SK/ HTTP/1.1
Host: lindev.cs.put.poznan.pl
Connection: close

KONIEC
</code>
<html><div class="sk2_spacer"></div></html>

~~Zadanie.#.#~~
Wyślij zapytanie HTTP GET do innego serwera:
<code>
nc nghttp2.org 80 << KONIEC
GET / HTTP/1.0

KONIEC
</code>
Dlaczego dostajesz odpowiedź //Bad Request//?

~~Zadanie.#.#~~
Zmień (w ten czy inny sposób) znak ''\n'' na ''\r\n'' i wyślij tę samą treść
jak w poprzednim zadaniu:
<code>
unix2dos << KONIEC | nc nghttp2.org 80
GET / HTTP/1.0

KONIEC
</code>
<code>
sed 's/$/\r/' << KONIEC | nc nghttp2.org 80
GET / HTTP/1.0

KONIEC
</code>
Jakie znasz sposoby zapisywania końca linii?

~~Zadanie.#.#~~
Zapytaj kolejno o
<html><span class="sel">http://www.cs.put.poznan.pl/</span></html>,
<html><span class="sel">http://www.cs.put.poznan.pl/jkonczak/</span></html> oraz
<html><span class="sel">http://www.cs.put.poznan.pl/jkonczak/sk2</span></html>:
<code>
nc www.cs.put.poznan.pl 80 << KONIEC | head -n 20
GET / HTTP/1.1
Host: www.cs.put.poznan.pl
Connection: close

KONIEC
</code>
<code>
nc www.cs.put.poznan.pl 80 << KONIEC | head -n 20
GET /jkonczak/ HTTP/1.1
Host: www.cs.put.poznan.pl
Connection: close

KONIEC
</code>
<code>
nc www.cs.put.poznan.pl 80 << KONIEC | head -n 20
GET /jkonczak/sk2 HTTP/1.1
Host: www.cs.put.poznan.pl
Connection:close

KONIEC
</code>

==== Zmiana <LF> na <CR><LF>, HTTPS, percent encoding ====

Narzędzie ''nc'' / ''netcat''((A przynajmniej popularniejsze z jego implementacji.))
nie umie zamieniać końców linii na ''\r\n''.
\\
Narzędzie ''socat'' potrafi to zrobić po podaniu odpowiedniej opcji.

Narzędzie ''nc'' / ''netcat'' zamyka połączenie jeśli z obu stron pojawi się
koniec pliku (tzn. odczyt i na //stdin// i na gnieździe zwróci 0).
\\
Domyślnie ''socat'' zamyka połączenie kiedy z którejkolwiek strony pojawi się
koniec pliku.

~~Zadanie.#2.#1~~
Zobacz jak wskazuje się programowi ''socat'' zmianę wspomnianych wyżej zachowań:
<code>
unix2dos << KONIEC | nc nghttp2.org 80
GET / HTTP/1.0

KONIEC
</code>
<code>
socat tcp:nghttp2.org:80,crlf stdio,ignoreeof << KONIEC
GET / HTTP/1.0

KONIEC
</code>
<html><div class="sk2_spacer"></div></html>

HTTPS (oficjalnie //HTTP Over TLS//) jest w podsumowującym go
[[https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc2818#section-2|standardzie]]
krótko scharakteryzowany następująco:
<html><div style="margin-left:0.5em;padding-left:0.5em;border-left:1px gray solid;display:block">
Conceptually, HTTP/TLS is very simple. Simply use HTTP over TLS precisely as you would use HTTP over TCP.
</div></html>
   
Dla przypomnienia: ''socat'' pozwala używać połączeń szyfrowanych, podając
''ssl'' bądź ''openssl'' jako protokół. ''openssl s_client'' służy do testowania
połączeń szyfrowanych. Oba te narzędzia pozwalają testować szyfrowany transport
wiadomości HTTP.

~~Zadanie.#.#~~
Porównaj wysłanie zapytania HTTP używając szyfrowanego transportu używając
narzędzia ''socat'' i ''openssl''.
<code>
socat ssl:cat.put.poznan.pl:443,crlf stdio,ignoreeof << KONIEC | head -n 40
GET / HTTP/1.1
Host: cat.put.poznan.pl
Connection: close

KONIEC
</code>
<code>
openssl s_client -quiet -verify_quiet -crlf cat.put.poznan.pl:443 << KONIEC  | head -n 40
GET / HTTP/1.1
Host: cat.put.poznan.pl
Connection: close

KONIEC
</code>
<html><div class="sk2_spacer"></div></html>

<small>
//Uwaga:// Jeśli poda się programowi ''socat'' opcję '',ignoreeof'' dla któregoś
strumienia, zamienia ''\r\n'' zarówno w wysyłanych jak i odbieranych przez ten
strumień danych. Z kolei ''openssl s_client'' z opcją ''-crlf'' poprawia jedynie
wysyłane znaki nowej linii.  Możesz to sprawdzić porównując wynik komend:
<code>
printf 'GET / HTTP/1.0\nHost:sirius.cs.put.poznan.pl\n\n' | socat ssl:sirius.cs.put.poznan.pl:443,crlf  -,ignoreeof | cat -v
</code>
<code>
printf 'GET / HTTP/1.0\nHost:sirius.cs.put.poznan.pl\n\n' | openssl s_client -quiet -verify_quiet -crlf sirius.cs.put.poznan.pl:443 | cat -v
</code>
Jeżeli w odpowiedzi będą dane binarne, ''socat'' może je "zepsuć" zmieniając
''\r\n'' na ''\n''.
</small>

W żądaniu HTTP powinien być używany [[https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc9112#section-2.2|tylko]]
zestaw znaków ASCII. Dodatkowo w linii żądania, w adresie żądanego zasobu nie może
znajdować się spacja. Do zakodowania znaków spoza ASCII i białych znaków w linii
żądania używa się tzw. [[https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc3986#section-2.1|Percent-Encoding]].

~~Zadanie.#.#~~
Sprawdź jak zostanie zrozumiana nazwa zasobu
<html><span class="sel"></html>%C5%BB%C3%B3%C5%82%C4%87<html></span></html> i
<html><span class="sel"></html>d%C4%85%C4%87+w+r%C3%B3g<html></span></html>:
<code>
openssl s_client -crlf -quiet -verify_quiet pl.wikipedia.org:https << EOF | grep 'title>'    
GET /wiki/%C5%BB%C3%B3%C5%82%C4%87 HTTP/1.0
Host: pl.wikipedia.org

EOF
</code>
<code>
openssl s_client -crlf -quiet -verify_quiet www.google.pl:https << EOF | grep -o '<title>.*</title>'
GET /search?q=d%C4%85%C4%87+w+r%C3%B3g HTTP/1.0
Host: www.google.pl
User-Agent: Mozilla/5.0 Firefox/100

EOF
</code>

<small>
Do zmiany ze zwykłego utf-8 na urlencode i z powrotem możesz użyć np. gotowej komendy w perlu czy php:
<code>
openssl s_client -crlf -quiet -verify_quiet www.google.pl:https << EOF | grep -o '<title>.*</title>'
GET /search?q=$(perl -Mutf8 -MURI::Escape -e 'print uri_escape_utf8 "żółta żaba żarła żur"') HTTP/1.0
Host: www.google.pl
User-Agent: Mozilla/5.0 Firefox/100

EOF
</code>
<code>
openssl s_client -crlf -quiet -verify_quiet www.google.pl:https << EOF | grep -o '<title>.*</title>'
GET /search?q=$(php -r 'echo urlencode("żółta żaba żarła żur");') HTTP/1.0
Host: www.google.pl
User-Agent: Mozilla/5.0 Firefox/100

EOF
</code>
<code>
perl -Mutf8 -MURI::Escape -e 'print uri_unescape("%C5%B9d%C5%BAb%C5%82o") . "\n"'
</code>
<code>
php -r 'echo urldecode("%C5%B9d%C5%BAb%C5%82o") . "\n";'
</code>
</small>

==== Nagłówki HTTP (1/2) ====

=== Nagłówek "Host" ===

Ten sam serwer HTTP może obsługiwać strony dla wielu nazw domenowych. Żeby to
umożliwić, wprowadzono do HTTP wymaganie podania nagłówka //Host// wskazującego
dla jakiej nazwy hosta podany zasób ma zostać zwrócony.

~~Zadanie.#3.#1~~
Używając poniższych komend((
 W potoku ''awk'' przerzuca nagłówki do strumienia standardowego błędu, a ''w3m''
 rysuje otrzymany kod HTML w konsoli. Zamiast ''| w3m …'' możesz użyć też
 ''| elinks -dump /dev/sdtin'' lub ''| html2text''.
)) połącz się
na port 443 adresu IP <html><span class="sel">150.254.186.176</span></html>
i podaj różne wartości nagłówka //Host//: raz <html><span class="sel">www.mpu.pl</span></html>,
raz  <html><span class="sel">www.mpk.poznan.pl</span></html>. Porównaj odpowiedzi.
<code>
openssl s_client -quiet -verify_quiet -crlf 150.254.186.176:https << EOF \
       | awk '{if(p)print;else print>"/dev/stderr"};/^\r$/{p=1}' | w3m -T text/html -dump -
GET / HTTP/1.0
Host: www.mpu.pl

EOF
</code>
<code>
openssl s_client -quiet -verify_quiet -crlf 150.254.186.176:https << EOF \
       | awk '{if(p)print;else print>"/dev/stderr"};/^\r$/{p=1}' | w3m -T text/html -dump -
GET / HTTP/1.0
Host: www.mpk.poznan.pl

EOF
</code>
<html><div class="sk2_spacer"></div></html>

<small>
~~Zadanie.#.#~~
Przy użyciu szyfrowanego transport komunikatów HTTP – tzn. HTTPS – treść żądania,
w tym nagłówek //Host// jest wysyłany po nawiązaniu połączenia.
Jednak już w trakcie nawiązywania połączenia TLS serwer musi przedstawić
certyfikat dla właściwej domeny.
A co jeśli serwer HTTPS obsługuje strony dla różnych domen?
Dowiedz się skąd serwer wie który certyfikat przedstawić klientowi.
Jak takie rozwiązanie wpływa na prywatność komunikacji HTTPS?
Czy zaproponowano rozwiązania tej kwestii?
</small>

=== Ciastеczka ===
<html><!-- Uwaga, nagłówek 'ciastеczka' ma 'е' z cyrylicy bo inaczej go wycinał adblock --></html>

W protokole HTTP serwer może poprosić klienta o zapamiętanie wskazanych danych
i przesłanie ich z powrotem przy każdym kolejnym żądaniu.
\\
<small> Szczegóły składni odpowiednich nagłówków znajdziesz np.
[[https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc6265#section-4|tutaj]].
</small>

~~Zadanie.#.#~~
Ściągnij treść strony <html><span class="sel">http://www2.cs.put.poznan.pl/</span></html> i znajdź w nagłówkach
odpowiedzi ten proszący o zapamiętanie ciasteczka:
<code>
unix2dos << EOF | nc www2.cs.put.poznan.pl 80 | head -n18
GET / HTTP/1.0
Host: www2.cs.put.poznan.pl

EOF
</code>
<html><div class="sk2_spacer"></div></html>

~~Zadanie.#.#~~
Ponownie ściągnij treść strony <html><span class="sel">http://www2.cs.put.poznan.pl/</span></html>, ale tym razem
podaj w nagłówkach ciasteczko o treści <html><i><span class="sel">qtrans_front_language=en</span></i></html>. Czy różni
się odpowiedź jeśli w żądaniu znalazło się wskazane ciasteczko?
<code>
unix2dos << EOF | nc www2.cs.put.poznan.pl 80 | head -n18
GET / HTTP/1.0
Host: www2.cs.put.poznan.pl
Cookie: qtrans_front_language=en

EOF
</code>


=== [ekstra] Nagłówki "Accept..." ===
<WRAP ekstra>

~~Zadanie.#.#~~
Nagłówek //Accept-Language// jest często wykorzystywany (i respektowany) do
wskazywania przez przeglądarkę preferowanego języka. Porównaj wynik zapytań
najpierw zostawiając, potem usuwając ten nagłówek z poniższego zapytania:
<code>
socat ssl:duckduckgo.com:443 stdio,ignoreeof << EOF
GET / HTTP/1.0
Host: duckduckgo.com
Accept-Language: pl

EOF
</code>
<html><div class="sk2_spacer"></div></html>

~~Zadanie.#.#~~
Nagłówek //Accept-Encoding// jest powszechnie używany do określania przez
klienta jakie sposoby kompresowania treści odpowiedzi rozumie. Jeśli taki
nagłówek zostanie podany i serwer zna którąś ze wskazanych metod kompresji, to
dla zaoszczędzenia transferu wyśle odpowiedź skompresowaną najkorzystniejszym
dla siebie sposobem. Porównaj wynik poniższych zapytań bez oraz z tym
nagłówkiem:
<code>
openssl s_client -quiet -verify_quiet -crlf dcs.cs.put.poznan.pl:443 << EOF
GET / HTTP/1.0
Host: dcs.cs.put.poznan.pl
Accept-Encoding: gzip

EOF
</code>
Dodając na koniec linii polecenia ''openssl'' potok ''| sed '1,/^\r$/d' | gunzip''
możesz zdekompresować odpowiedź.

~~Zadanie.#.#~~
Porównaj ile przepustowości pozwalają zaoszczędzić różne sposoby kompresowania
danych.
<code>
M=;
for ENC in identity gzip zstd br; do
S=$(openssl s_client -quiet -verify_quiet -crlf www.facebook.com:443 << EOF 2>/dev/null | wc -c
GET /Politechnika.Poznanska HTTP/1.0
Host: www.facebook.com
Accept-Encoding: $ENC
User-Agent: czlowiek

EOF
);
M=${M:-$S}; printf "%s %d'%03d %d.%03d%%\n" $ENC $((S/1000)) $((S%1000)) $((100*S/M)) $(((100000*S/M)%1000));
done | column -tR1-3
</code>
Jak duża jest różnica między metodą //gzip//
a specjalnie napisaną w firmie Facebook dla oszczędzenia transferu i czasu kompresji metodą [[https://github.com/facebook/zstd|zstd]]
i specjalnie napisaną w firmie Google   dla oszczędzenia transferu i czasu kompresji metodą [[https://github.com/google/brotli|brotli]]?
Zauważ też że w HTTP/1.x nagłówki nie są kompresowane.

~~Zadanie.#.#~~
Nagłówek //Accept// pozwala w żądaniu wskazać jaki typ MIME klient chce otrzymać.
Zwykle serwer ma dany zasób tylko w jednym formacie i niezależnie co chciał klient,
zwraca zawsze to samo. Zdarzają się scenariusze w których ten nagłówek jest jednak
używany; np. przy ściąganiu obrazów przeglądarki ustawiają w //Accept// preferowane
formaty, z których serwer może wybrać najkorzystniejszy. Porównaj:
<code>
socat ssl:img.onet.pl:443,crlf -,ignoreeof << EOF | head -n 5
GET /1/NOek9lBaHR0cHM6Ly9vY2RuLmV1L3B1bHNjbXMvTURBXy8yYzYzMWQ4NWZlZDExMmFjNmU1YjRmZjMyYmRiMmMwNi5qcGeSlQMAzQHJzQIvzQE6kwXMvnbeAAKhMAehMQQ HTTP/1.0
Host: img.onet.pl
Accept: image/avif,image/webp,image/png,image/jpeg,image/*

EOF
</code>
<code>
socat ssl:img.onet.pl:443,crlf -,ignoreeof << EOF | head -n 5
GET /1/NOek9lBaHR0cHM6Ly9vY2RuLmV1L3B1bHNjbXMvTURBXy8yYzYzMWQ4NWZlZDExMmFjNmU1YjRmZjMyYmRiMmMwNi5qcGeSlQMAzQHJzQIvzQE6kwXMvnbeAAKhMAehMQQ HTTP/1.0
Host: img.onet.pl
Accept: image/png,image/jpeg,image/*

EOF
</code>

</WRAP>

=== Nagłówki opisujące treść ===

Jeżeli żądanie bądź odpowiedź zawierają treść, wśród nagłówków musi znaleźć się
informacja o tym jakiego rodzaju jest to treść i kiedy odbiorca ma uznać że cała
treść już do niego dotarła.

~~Zadanie.#.#~~
Porównaj użycie nagłówka //Content-Length// i //Transfer-Encoding: chunked// w HTTP/1.1:
<code>
nc lindev.cs.put.poznan.pl 80 << KONIEC
GET /ZSK/Win7_Samba3DomainMember.reg HTTP/1.1
Host: lindev.cs.put.poznan.pl
Connection: close

KONIEC
</code>
<code>
nc lindev.cs.put.poznan.pl 80 << KONIEC
GET /Windows/Photo/ HTTP/1.1
Host: lindev.cs.put.poznan.pl
Connection: close

KONIEC
</code>
Praktycznie każda wersja HTTP ma inny pomysł na przesyłanie danych o nieokreślonym
rozmiarze: HTTP/1.0 nie podawał długości danych i zamykał połączenie, HTTP/2 i HTTP/3
wprowadzają własne nagłówki transportujące wiele równoległych żądań (strumienie)
i w nich jest zaznaczone czy to ostatni fragment treści.

~~Zadanie.#.#~~
Nagłówek //Content-Type// informuje o typie MIME danych stanowiących treść.
Porównaj typy i zwracaną treść odpowiedzi na następujące zapytania:
<code>
socat ssl:danepubliczne.imgw.pl:443 stdio,ignoreeof << EOF | grep -iC99 'content-.*:'
GET /api/data/synop/id/12330/format/xml HTTP/1.0
Host: danepubliczne.imgw.pl

EOF
</code>
<code>
socat ssl:danepubliczne.imgw.pl:443 stdio,ignoreeof << EOF | grep -iC99 'content-.*:'
GET /api/data/synop/id/12330/format/json HTTP/1.0
Host: danepubliczne.imgw.pl

EOF
</code>
<code>
socat ssl:danepubliczne.imgw.pl:443 stdio,ignoreeof << EOF | grep -iC99 'content-.*:'
GET /api/data/synop/id/12330/format/html HTTP/1.0
Host: danepubliczne.imgw.pl

EOF
</code>

=== [ekstra] Cache ===
<WRAP ekstra>

Dla HTTP opracowano kilka mechanizmów pozwalających klientowi sprawdzić czy
podany zasób zmienił się od poprzedniego pobrania go. Pozwala to używać
wcześniej zapamiętanych wyników zapytań HTTP będąc pewnym, że zapamiętana
wersja jest dalej aktualna. Klient może też podług własnego widzimisię użyć
wcześniej zapamiętanej odpowiedzi bez sprawdzania czy zasób na serwerze się
zmienił. Prawidłowe cache'owanie odpowiedzi HTTP jest dość złożone, patrz
[[https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc9111|odpowiednie RFC]].

~~Zadanie.#.#~~
Odpowiedź HTTP może wskazywać w nagłówku //Cache-Control// czy należy ją w ogóle
cache'ować, czy i jak długo można ją używać bez sprawdzania czy dalej jest
aktualna, jak również czy może być używana też przez innych użytkowników.
Porównaj treść tego nagłówka w wynikach zapytań:
<code>
openssl s_client -quiet -verify_quiet put.poznan.pl:443 << EOF | grep -iC25 cache-control:
GET / HTTP/1.0
Host: put.poznan.pl

EOF
</code>
<code>
openssl s_client -crlf -quiet -verify_quiet www.pap.pl:443 << EOF | grep -iC25 cache-control:
GET / HTTP/1.1
Host: www.pap.pl
Connection: close

EOF
</code>
<html><div class="sk2_spacer"></div></html>

~~Zadanie.#.#~~
Pobierz stronę <html><span class="sel">www.wikipedia.org</span></html> i znajdź nagłówek //Last-Modified//:
<code>
openssl s_client -quiet -verify_quiet www.wikipedia.org:https << EOF
GET / HTTP/1.0
Host: www.wikipedia.org

EOF
</code>
Następnie ponów zapytanie ustawiając nagłówek //If-Modified-Since// na datę
z poprzedniej odpowiedzi, np:
<code>
openssl s_client -quiet -verify_quiet www.wikipedia.org:https << EOF
GET / HTTP/1.0
Host: www.wikipedia.org
If-Modified-Since: Mon, 06 Jan 2025 16:45:09 GMT

EOF
</code>
<html><div class="sk2_spacer"></div></html>

~~Zadanie.#.#~~
Poza nagłówkiem //Last-Modified//, odpowiedź na pierwsze zapytanie z poprzedniego
zadania zawierała też nagłówek //ETag//. Ustawiając w żądaniu nagłówek
//If-None-Match// na poprzednio widziany etag można określić jaką wersją
odpowiedzi dysponuje klient:
<code>
openssl s_client -quiet -verify_quiet www.wikipedia.org:https << EOF
GET / HTTP/1.0
Host: www.wikipedia.org
If-None-Match: W/"133d4-62b0c59f38f40"

EOF
</code>
</WRAP>

==== Metody HTTP ====

=== GET i HEAD ===

Metoda HEAD powinna zwracać wynik identyczny jak GET dla podanego zasobu,
w tym, nagłówek //Content-Type//, ale bez treści (i nagłówków mówiących jak
odebrać treść, takich jak //Content-Length//, //Transfer-Encoding// czy
//Content-Encoding//).

~~Zadanie.#4.#1~~
Porównaj wynik żądania HEAD i GET o tą samą stonę:
<code>
printf "HEAD /jkonczak/ HTTP/1.0\r\nHost: www.cs.put.poznan.pl\r\n\r\n" | socat ssl:www.cs.put.poznan.pl:https -,ignoreeof
</code>
<code>
printf  "GET /jkonczak/ HTTP/1.0\r\nHost: www.cs.put.poznan.pl\r\n\r\n" | socat ssl:www.cs.put.poznan.pl:https -,ignoreeof
</code>

=== POST ===

Metoda POST powinna być używana do zmiany stanu zasobu, w przeglądarkach
jest używana jako metoda ogólnego przeznaczenia w której klient wysyła dane
do serwera.
\\
Powszechnie używana do przesyłania formularzy (zbudowanych w oparciu o tag HTML
''%%<form>%%''), jak i np. w formularzach wyszukiwania jeśli informacje o tym co
jest wyszukiwane mogłyby nie zmieścić się w URI (linia żądania ma limit długości,
treść żądania nie ma).

~~Zadanie.#.#~~
Porównaj odpowiedź na żądanie o ten sam zasób metodą GET i metodą POST z treścią
<html><span class="sel">searchquery=sieci</span></html> typu <html><span class="sel">application/x-www-form-urlencoded</span></html> używając przykładowych
komend((
 W potoku ''awk'' przerzuca nagłówki do strumienia standardowego błędu, a ''w3m''
 rysuje otrzymany kod HTML w konsoli. Zamiast ''| w3m …'' możesz użyć też
 ''| elinks -dump /dev/sdtin'' lub ''| html2text''.
)):
<code>
openssl s_client -verify_quiet -quiet pomoc.put.poznan.pl:https << EOF | awk '{if(p)print;else print>"/dev/stderr"};/^\r$/{p=1}' | w3m -T text/html -dump -
GET /index.php?/Base/Search/Index HTTP/1.0
Host: pomoc.put.poznan.pl

EOF
</code>
<code>
openssl s_client -verify_quiet -quiet pomoc.put.poznan.pl:https << EOF | awk '{if(p)print;else print>"/dev/stderr"};/^\r$/{p=1}' | w3m -T text/html -dump -
POST /index.php?/Base/Search/Index HTTP/1.0
Host: pomoc.put.poznan.pl
Content-Type: application/x-www-form-urlencoded
Content-Length: 17

searchquery=sieci
EOF
</code>

=== [ekstra] Inne metody ===

Poza używanymi przez przeglądarki GET i POST, standard HTTP definiuje
też inne metody, np. PUT, DELETE, PATCH, OPTIONS. Te metody są wykorzystywane
w powszechnie stosowanych w usługach internetowych z REST API (więcej o REST
znajdziesz np. [[https://aws.amazon.com/what-is/restful-api/|tutaj]]).

WebDAV jest rozszerzeniem HTTP o dodatkowe metody pozwalające na zarządzanie
plikami, w tym zakładanie blokad. Pozwala to np. podłączyć katalog znajdujący
się na zdalnym serwerze jako udział sieciowy (i jest to natywnie wspierane w 
systemach Windows i MacOS), oczywiście pod warunkiem podłączenia do
przygotowanego na to serwera (webdav jest wspierany m. inn. przez ownCloud,
Nextcloud i Seafile).

==== Kody odpowiedzi ====

Przypomnienie z wykładu: w odpowiedzi znajduje się numeryczny kod
informujący o stanie wykonania żądania – np. czy się powiodło (2xx), czy
nastąpiło przekierowanie (3xx), bądź czy żądanie nie może zostać obsłużone (4xx)
lub wystąpił błąd po stronie serwera (5xx).
\\
Listę oficjalnych kodów znajdziesz
[[https://www.iana.org/assignments/http-status-codes/http-status-codes.xhtml|na stronie organizacji IANA]].
\\
Część programów używa też dodatkowych kodów, częściowo zebranych na  
[[https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_HTTP_status_codes#Unofficial_codes|wikipedii]].

==== Przeglądarka + zbadaj/inspect ====

W tej chwili praktycznie wszystkie przeglądarki internetowe mają wbudowane
narzędzia deweloperskie (zwykle dostępne pod skrótem //Ctrl//+//Shift//+//I//
lub z menu kontekstowego każdej strony – //ppm/[Narzędzia deweloperskie/]Zbadaj//).
\\
Wśród tych narzędzi jest narzędzie //Sieć// które pokazuje wszystkie żądania
HTTP wraz z odpowiedziami.

~~Zadanie.#5.#1~~
Znajdź w przeglądarce narzędzie wyświetlające wykonane żądania HTTP.
Odśwież stronę, żeby zobaczyć listę wykonanych żądań.

~~Zadanie.#.#~~
Znajdź żądanie typu GET na które przyszła odpowiedź z treścią. Znajdź nagłówki
odpowiedzi i treść odpowiedzi.

~~Zadanie.#.#~~
Znajdź żądanie typu POST na liście (jeśli nie widzisz żadnego, odwiedź inne
strony). Znajdź nagłówki tego żądania i jego treść, zarówno w przetworzonej
i surowej formie.

~~Zadanie.#.#~~
Domyślnie otwarcie nowej strony czyści dziennik/log żądań.
Odpowiedzią na żądanie POST (np. wygenerowanego przez przycisk //wyślij// na formularzu)
często jest [[https://en.wikipedia.org/wiki/Post/Redirect/Get|przekierowanie]], którego
wykonanie czyści listę żądań.
Znajdź jak ustawić żeby lista żądań była tylko czyszczona na żądanie użytkownika
(opcja nazywa się np. //trwałe dzienniki// / //persistent log//).

<small>
~~Zadanie.#.#~~
Znajdź jak włączyć/wyłączyć działanie cache na czas korzystania z narzędzia
deweloperskiego //Sieć//. Odśwież stronę i zobacz jaką część przeglądarka wzięła
z pamięci podręcznej bądź wykonała zapytanie i dostała w odpowiedzi //304 Not
Modified//.
</small>

==== Narzędzia curl i wget ====

''[[https://curl.se/|curl]]'' i ''[[https://www.gnu.org/software/wget/|wget]]''
to szeroko rozpowszechnione narzędzia pozwalające m. inn. wysyłać zapytania HTTP.
\\
''curl //url//'' dla schematu URL //%%http://%%//, //%%https://%%// lub bez podania
schematu wysyła zapytanie GET o wskazany URL i wypisuje treść na standardowe wyjście.
\\
''wget //url//'' dla schematu URL //%%http://%%//, //%%https://%%// lub bez podania
schematu  wysyła zapytanie GET o wskazany URL i zapisuje odpowiedź do pliku.

|ściągnij podany URL do pliku o nazwie nazwy ostatnim członem URLa, podążając za przekierowaniami           | ''wget //url//...''                       | ''curl -LO //url//...''                                                       |
|jak wyżej, ale nazwę pliku weź z nagłówka //Content-Disposition// odpowiedzi HTTP                          | ''wget --content-disposition //url//...'' | ''curl -LOJ //url//...''                                                      |
|ściągnij podany URL do pliku o nazwie //nazwa_docelowa//                                                   | ''wget -O //nazwa_docelowa// //url//''    | ''curl -o //nazwa_docelowa1// //url1// [-o //nazwa_docelowa2// //url2//]...'' |
|kontynuuj (wcześniej przerwane) ściąganie pliku                                                            | ''wget -c …''                             | ''curl -C- …''                                                                |
|ściągnij podany URL i wypisz treść odpowiedzi na standardowe wyjście, (nie podążając za przekierowaniami)  | ''wget -q -O- --max-redirect=0 //url//''  | ''curl //url//''                                                              |

|pokaż nagłówki odpowiedzi                             | ''wget -S …'' | ''curl -i …'' |
|pokaż szczegóły (w tym nagłówki żądania i odpowiedzi) | ''wget -d …'' | ''curl -v …'' |

|wybierz metodę //METODA// protokołu HTTP    | ''wget --method=//METODA// …''           | ''curl --request //METODA// …''          |
|ustaw nagłówek //User-Agent// na //agent//  | ''wget -U //agent// …''                  | ''curl -A //agent// …''                  |
|ustaw dowolny nagłówek //Tresc: wartosc//   | ''wget --header "//Tresc: wartosc//" …'' | ''curl --header "//Tresc: wartosc//" …'' |
|podaj treść zapytania //nazwa=wartosc//     | ''wget --post-data=//nazwa=wartosc// …'' \\ patrz też: ''--post-file'' / ''-body-data'' / ''-body-file'' | ''curl -d //nazwa=wartosc// …'' \\ patrz też: ''--data-…'' / ''--form'' / ''--json'' |

''wget'' potrafi też ściągać rekurencyjnie strony, patrz: ''wget {-m|-r} [-np] [-k] [-E]''

~~Zadanie.#6.#1~~
Pobierz kod HTML wybranej strony za pomocą narzędzia ''curl'' i ''wget'' do pliku.
\\
Wyświetl za pomocą narzędzia ''curl'' i ''wget'' kod HTML strony
<html><span class="sel">http://put.poznan.pl</span></html>.

~~Zadanie.#.#~~
Wykonaj żądanie o stronę <html><span class="sel">http://lindev.cs.put.poznan.pl/</span></html> narzędziem ''curl''
lub ''wget'' w taki sposób, żeby na ekranie pojawiły się również nagłówki.

~~Zadanie.#.#~~
Wykonaj żądanie POST na URLu <html><span class="sel">https://httpbin.org/post</span></html> podając w treści
przynajmniej dwie pary klucz-wartość zakodowane jako <html><span class="sel">application/x-www-form-urlencoded</span></html>
(zarówno ''wget'' jak i ''curl'' domyślnie ustawi ten typ MIME dla żądania POST).
\\
<small>
Dla przykładowego kodu HTML: ''%%<form action="…"><input type="text" name="imie"><input type="text" name="nazwisko"></form>%%''
przykładowa treść żądania to ''imie=Jan&nazwisko=Kowalski''.
</small>

==== [ekstra] Nagłówki HTTP (2/2) ====
<WRAP ekstra>

=== User-Agent ===

Nagłówek //User-Agent// określa oprogramowanie użyte do wykonania zapytania.
Przeglądarki (jak i wiele innych klientów HTTP) pozwalają zwykle ustawić własną
wartość tego nagłówka. //User-Agent// bywa używany do wysyłania strony w wersji
zoptymalizowanej pod przedstawiającą się przeglądarkę bądź do nieudolnego
blokowania dostępu do strony z czegoś innego niż przeglądarka.

~~Zadanie.#7.#1~~
Sprawdź jaką wartość //User-Agent// mają twoje przeglądarki i jaką wartość
ustawia ''wget'' i ''curl''. Następnie wykonaj zapytanie programem ''wget'' lub
''curl'' przedstawiając się jako przeglądarka.

=== Referer ===

Klient HTTP wpisuje do nagłówka //Referer//((
 Nazwa nagłówka jest zapisanym z błędem angielskim słowem
 //[[https://www.m-w.com/dictionary/referrer|referrer]]//.
 Zauważ że nagłówek który mówi czy i kiedy klient ma podawać nagłówek
 //Referer// nazywa się (już bez literówki) //Referrer-Policy//.
))
URL który polecił wykonać bieżące żądanie.
\\
Przykładowo jeśli przeglądarka pobrała stronę HTML z adresu
//%%http://example.com/my/site/html%%// i na niej znalazł się znacznik //%%<img>%%//,
to pobierając obrazek ze wskazanego źródła przeglądarka w żądaniu o niego ustawi
//%%Referer: http://example.com/my/site/html%%// (lub URL obcięty wedle uznania
przeglądarki, np. //%%Referer: http://example.com/%%//).
Podobnie dzieje się jeśli będąc na tej stronie użytkownik kliknie na hiperłącze.
\\
Poza zbieraniem informacji kto linkuje daną stronę, //Referer// bywa używany do
blokowania wykorzystania zasobów przez strony z innych domen (tzn. serwer odmówi
odpowiedzi jeśli //Referer// nie będzie miał oczekiwanej wartości).

Podobnie działa nagłówek //[[https://en.wikipedia.org/wiki/Cross-origin_resource_sharing|Origin]]//,
ustawiany jeśli żądanie spełnia konkretne warunki, tylko z definicji zawiera URL bez nazwy zasobu.

~~Zadanie.#.#~~
W narzędziach deweloperskich sprawdź wartość nagłówka //Referer// np. przechodząc
z wyników wyszukiwarki do znalezionej strony.

=== HTTP Authentication ===

Strony korzystające z uwierzytelniania HTTP wykorzystują do tego odpowiednie
nagłówki - //WWW-Authenticate// i //Authorization//.

~~Zadanie.#.#~~
Korzystając z narzędziach deweloperskich zobacz jak wygląda HTTP Auth na przykładzie strony z
[[https://www.cs.put.poznan.pl/mkalewski/edu/sk/sk-2024.html|materiałami do wykładów z sieci]].

=== Range i Content-Range ===

Protokół HTTP pozwala na pobranie wskazanej części (zakresu bajtów) podanego
zasobu. Pozwala to np. sensownie wznawiać wcześniej przerwane pobieranie plików.

~~Zadanie.#.#~~
Na poniższym przykładzie zobacz jak wygląda sprawdzanie czy dla podanego zasobu
można zażądać jego części i jak wygląda żądanie jego części:
<code>
socat ssl:www.cs.put.poznan.pl:https,crlf stdio,ignoreeof << EOF | grep -C99 '.*Range.*'
HEAD /jkonczak/_media/sk2:sockets.svg HTTP/1.1
Host: www.cs.put.poznan.pl

GET /jkonczak/_media/sk2:sockets.svg HTTP/1.1
Host: www.cs.put.poznan.pl
Range: bytes=291076-291131
Connection: close

EOF
</code>

=== X-… ===

Przez dłuższy czas [[https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc6648|używano]]
konwencji by nazwy nieustandaryzowanych nagłówków HTTP zaczynać od //X-…//.
Chociaż nie jest do już zalecane, wciąż wiele (szczególnie od dłuższego czasu
używających tej konwencji) aplikacji tak zaczyna własne nieustandaryzowane
nagłówki.

~~Zadanie.#.#~~
Znajdź nagłówki zaczynające się od X-… na
<html><span class="sel">https://cat.put.poznan.pl/</span></html> lub
<html><span class="sel">https://put.poznan.pl/</span></html>.

</WRAP>

==== Nowsze wersje HTTP ====

=== [ekstra] Przypomienie z wykładu ===
Zarówno HTTP/2 jak i HTTP/3 nie przesyłają bezpośrednio danych aplikacyjnych
przez warstwę transportu (TCP lub TLS dla HTTP/2 czy UDP dla HTTP/3), tylko
przesyłają na warstwie transportu własne ramki w których dopiero są dane.                                         

<html>
<pre style="font-size:75%; line-leight:1em; font-family:DejaVu Sans Mono; transform-origin: left; transform: scaleX(0.71); width: 141%; user-select: all;">
              HTTP/1.x              ┃                            HTTP/2                          ┃            ┌┬────────────────────┬─────────────┬┐        HTTP/3
                                    ┃                                                            ┃            ││ :status: 200       │ tresc odpo  ││
                                    ┃                                                            ┃            ││ Content-Length: 16 │             ││
                                    ┃                                                            ┃            │├────────────────────┼─────────────┤│
                                    ┃                                                            ┃   Ramka  / ││ NAGŁÓWKI           │ TREŚĆ       ││  ┌┬───────────────┬┐
                                    ┃                                                            ┃   HTTP/3 \ ││ Długość: 6         │ Długość: 10 ││  ││ wiedzi        ││
                                    ┃  ┌────────────────────┬─────────────┐                      ┃   (3B)     │├────────────────────┴─────────────┤│  │├───────────────┤│
                                    ┃  │ :status: 200       │ tresc odpo  │ ┌───────────────┐    ┃           /││ Strumień: 3                      ││  ││ Strumień: 3   ││
                                    ┃  │ Content-Length: 16 │             │ │ wiedzi        │    ┗━━━━━━━┓  | ││ Długość: 22                      ││  ││ Długość: 9    ││
┌────────────────────┐              ┃  ├────────────────────┼─────────────┤ ├───────────────┤            ┃ Q| ││ Offset: (nieobecne)              ││  ││ Offset: 22    ││
│ HTTP/1.1 200 OK    │              ┃  │ Strumień: 3        │ Strumień: 3 │ │ Strumień: 3   │ \  ramka   ┃ U| ││ Koniec: nie                      ││  ││ Koniec: tak   ││
│ Content-Length: 16 │              ┃  │ NAGŁÓWKI           │ TREŚĆ       │ │ TREŚĆ         │  | HTTP/2  ┃ I| │└──────── TLS ─────────────────────┘│  │└──── TLS ──────┘│
│                    │ ┌─────────┐  ┃  │ Długość: 6         │ Długość: 10 │ │ Długość: 6    │  | (ma 9   ┃ C| │ Flagi:… , Numer pakietu:… ,        │  │ Flagi:…   ...   │
│ tresc odpo         │ │ wiedzi  │  ┃  │ Flagi: koniec      │ Flagi: 0    │ │ Flagi: koniec │ /  bajtów) ┃   \│ Identyfikator połączenia:… ,  ...  │  │ ...       ...   │
├────────────────────┤ ├─────────┤  ┃  ├────────────────────┴─────────────┤ ├───────────────┤            ┃    ├────────────────────────────────────┤  ├─────────────────┤
│     TCP/TLS        │ │ TCP/TLS │  ┃  │             TCP/TLS              │ │   TCP/TLS     │            ┃    │                 UDP                │  │       UDP       │
└────────────────────┘ └─────────┘  ┃  └──────────────────────────────────┘ └───────────────┘            ┃    └────────────────────────────────────┘  └─────────────────┘
</pre>
</html>

Każda ramka HTTP/2 wskazuje strumień którego dotyczy – dla uproszczenia można
przyjąć że strumienie działają jak osobne połączenia.

HTTP/3 oficjalnie używa protokołu [[https://quicwg.org/|QUIC]] który używa
protokołu UDP, ale w praktyce QUIC powstał na potrzeby HTTP/3 i mimo lobbowania
za upowszechnieniem go trudno spotkać jego użycie poza HTTP/3.
\\
W HTTP/3 szyfrowaniem komunikacji i dzieleniem na strumienie zajmuje się QUIC,
a ramki HTTP/3 wskazują tylko typ (nagłówki/dane/…) i długość ich PDU.

Nagłówki w [[https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc7541|HTTP/2]] i
[[https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc9204|HTTP/3]] są wydajnie
kompresowane w sposób skrojony pod HTTP, co istotnie zmniejsza ilość
przesyłanych danych.

HTTP/2 i HTTP/3 używa tych samych nagłówków z tym samym znaczeniem co HTTP/1.1((
Z nielicznymi wyjątkami wynikającymi z różnić w działaniu tych protokołów, np.
//Transfer-Encoding: chunked// ma zastosowanie tylko w HTTP/1.1.)). To co
wprowadzają nowe wersje HTTP to jedynie zmiana sposobu przesyłania żądań
i odpowiedzi.

=== HTTP/2 ===

~~Zadanie.#8.#1~~
Używając wiresharka zobacz jak wyglądają dane wymieniane przez TCP między
klientem i serwerem HTTP w wyniku poleceń:
<code>
curl -v --http1.1                --head -o/dev/null nghttp2.org
</code>
<code>
curl -v --http2                  --head -o/dev/null nghttp2.org
</code>
<code>
curl -v --http2-prior-knowledge  --head -o/dev/null nghttp2.org
</code>
<html><div class="sk2_spacer"></div></html>

~~Zadanie.#.#~~
Używając wiresharka zobacz jak wygląda sekwencyjne i równoległe wykonanie żądań
w HTTP/2 spowodowane odpowiednio komendami:
<code>
curl -v --http2            nghttp2.org nghttp2.org/documentation/ nghttp2.org/blog/
</code>
<code>
curl -v --http2 --parallel nghttp2.org nghttp2.org/documentation/ nghttp2.org/blog/
</code>

=== HTTP/3 === 

~~Zadanie.#.#~~
Poniższe polecenia ściągną trzy strony po HTTP/2 i HTTP/3, zapiszą komunikaty
diagnostyczne ''curl''a do plików ''http_2'' i ''http_3'' i porównają te pliki.
Sprawdź czy nagłówki zapytań / odpowiedzi różnią się.
<code>
curl -sv --http2      --parallel https://nghttp2.org https://nghttp2.org/documentation/ https://nghttp2.org/blog/ >/dev/null 2> http_2
curl -sv --http3-only --parallel https://nghttp2.org https://nghttp2.org/documentation/ https://nghttp2.org/blog/ >/dev/null 2> http_3
git diff --color-words --no-index http_2 http_3
</code>
<html><div class="sk2_spacer"></div></html>

<small>
~~Zadanie.#.#~~
Stwórz pusty plik o nazwie ''sslkey.log'' w katalogu ''/tmp'' np. komendą:
<code>
touch /tmp/sslkey.log
</code>
Następnie w wiresharku wejdź, wybierając z menu //Edycja// pozycję //Preferencje//,
do ustawień wiresharka. \\
Tam  kliknij na //Protocols// i znajdź na długiej liście pozycję //TLS// (możesz
wpisać pierwsze litery po ustawieniu tej części GUI jako aktywne).
\\
W ustawieniach TLS w pole //(Pre)-Master-Secret log filename// wpisz ''/tmp/sslkey.log''.
\\
Zmienna środowiskowa SSLKEYLOGFILE respektowana przez ''curl'' (ale też
przeglądarki internetowe) wskazuje nazwę pliku do którego te narzędzia będą
wpisywać dane potrzebne do rozszyfrowania ruchu TLS.
\\
Rozpocznij nasłuchiwanie w wiresharku i wykonaj komendy:
<code>
SSLKEYLOGFILE=/tmp/sslkey.log curl -v --http2      --parallel https://nghttp2.org/documentation/ https://nghttp2.org/blog/
SSLKEYLOGFILE=/tmp/sslkey.log curl -v --http3-only --parallel https://nghttp2.org/documentation/ https://nghttp2.org/blog/
</code>
Zastosuj kolejno filtry ''http2'' i ''quic'' i prześledź żądanie o podstronę
//%%/blog/%%// w HTTP/2 i HTTP/3.
Użyj do tego //Podążaj / Strumień HTTP/2// oraz //Podążaj / Strumień QUIC// z menu
kontekstowego odpowiednich pakietów.
</small>

==== Misc ====

Sensowne, dużo obszerniejsze materiały o HTTP znajdziesz tutaj: https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/HTTP
Jan Kończak

Narzędzia użytkownika

Narzędzia witryny

Narzędzia strony
