Czy sieci komputerowe są w Polsce potrzebne?
1. Pytanie to jest fragmentem ogólniejszej kwestii: czy zastosowania informatyki są potrzebne polskiej gospodarce? Problem ten był już wielokrotnie tematem wielu wypowiedzi (w tym także na łamach Biuletynu PTI), a troska o jego pozytywne rozwiązanie znalazła odzwierciedlenie w uchwałach Zjazdów PTI. W niniejszej wypowiedzi traktuje się postawione pytanie raczej jako retoryczne (gdyż nie sposób udzielić na nie wyczerpującej odpowiedzi), a zamiast tego stara się wskazać bariery, które trzeba przełamać, aby mówić o sensownym użytkowaniu sieci komputerowych.
Przypomnijmy, że — jak dotychczas — rozwój zastosowań informatyki odbywa się w przeważającej mierze pod wpływem bodźców negatywnych: oznacza to, że po informatykę sięga się wtedy, kiedy brak jej wsparcia spowodowałby zachwianie funkcjonowania danej jednostki gospodarczej. Zbyt mało jest przykładów, kiedy po informatykę sięga się po to, aby usprawnić działanie instytucji bądź obniżyć koszty jej funkcjonowania.
2. Sieci komputerowe są dość młodym wytworem informatyki, powstałym w wyniku szybkiego rozwoju jej zastosowań. Fakt funkcjonowania sieci w danym kraju jest wyrazem osiągnięcia wysokiego poziomu technicznego i organizacyjnego.
Sieć komputerowa to — w uproszczeniu — zespół ośrodków obliczeniowych współpracujących z sobą, dzięki wymianie informacji, za pośrednictwem systemu transmisji danych. Sieć dostarcza pewnych usług swym użytkownikom, którzy z kolei mogą tworzyć nowe aplikacje. Dyskusja nad sieciami komputerowymi wymaga omówienia problemów dotyczących
— usług telekomunikacyjnych,
— ośrodków obliczeniowych,
— usług sieciowych,
— zastosowań sieci.
Pełne wykorzystanie sieci komputerowych może nastąpić po zapewnieniu odpowiednich warunków dotyczących wymienionych zagadnień. W niniejszych rozważaniach sięgniemy dla ilustracji do rozwiązań sieci KASK (Krajowa Akademicka Sieć Komputerowa), która powstaje w ramach centralnego program badawczo–rozwojowego CPBR 8.13. Jest to jedyne w kraju większe przedsięwzięcie związane z rozległymi sieciami komputerowymi.
3. Powszechne usługi transmisji danych są pierwszym, podstawowym warunkiem istnienia sieci komputerowej. Są one niemal we wszystkich krajach tradycyjnie zmonopolizowane przez państwo, reprezentowane przez urzędy lub resorty łączności. Stan telekomunikacji krajowej od lat cierpi na niedorozwój, a główne wysiłki łączności skupiają się na zwiększeniu (chyba najmniejszego w krajach socjalistycznych) “wskaźnika telefonizacji”.
Wydzielanie łączy teletransmisyjnych dla potrzeb transmisji danych zarówno między miastami, jak i na terenie miast, nie jest — poza pojedynczymi przypadkami — praktycznie możliwe. Na przykład obecnie funkcjonująca eksperymentalnie sieć komputerowa KASK korzysta z dwóch wydzierżawionych linii telefonicznych łączących Wrocław z Gliwicami i Warszawą, po których prowadzi się transmisję z prędkością 1200/2400 b/s. Dodatkowo należy powiedzieć, że resort łączności stoi przed zadaniem cyfryzacji łączy transmisyjnych (tzn. zmiany analogowego kodowania sygnałów na kodowanie cyfrowe), co staje się niezbędne choćby ze względu na konieczność zachowania standardów międzynarodowej współpracy systemów łączności.
Niestety nie są dotychczas znane zamierzenia łączności dotyczące budowy publicznej sieci transmisji danych. Wspomina się wprawdzie nieoficjalnie o pewnych pracach nad siecią transmisji danych opartych na komutacji obwodów, o przymiarkach do sieci z komutacją pakietów, ale trudno na tej podstawie coś wnioskować na temat terminu i zakresu udostępnienia takich usług.
4. Ośrodki obliczeniowe w kraju są w istocie słabo zróżnicowane. W większości opierają się na komputerach, które kilka lat temu zaliczano umownie do klasy komputerów o średniej mocy obliczeniowej, a obecnie różni je od biurkowych mikrokomputerów osobistych głównie możliwość dołączania większej liczby urządzeń zewnętrznych, w tym pamięci dyskowych o znacznie większych pojemnościach. Dominują komputery serii Riad, drugą młodość przeżywają Odry, coraz licznej pojawiają się sprzedawane z drugiej ręki mniejsze modele serii IBM 370.
W większości ośrodków uczelnianych konfiguracje sprzętu są kadłubowe (brak dużych pamięci dyskowych, słabo rozwinięty wielodostęp), cechuje je duża zawodność (fatalne dyski bułgarskie 30 MB, nieodporny system operacyjny komputerów R–32). Ośrodki cierpią także na stałe kłopoty, kadrowe. Pewne zamierzenia inwestycyjne — od których oczekuje się, że poprawią przedstawioną sytuację — wiążą się z niedawno uruchomionym resortowym programem badawczo rozwojowym RRI.14.
Właśnie dzięki wsparciu tego programu w niektórych uczelniach pojawiły się komputery serii Vax. Jako komputery obliczeniowe sieć KASK dopuszcza obecnie Odry 1300, R–32 i R–34 (tymczasowo przy pewnym ograniczeniu pełnych możliwości komputera) oraz prowadzi się prace nad dołączeniem komputerów serii IBM 370 i Vax.
5. Dominujące typy usług oferowanych obecnie za pośrednictwem publicznych sieci komputerowych to: poczta elektroniczna (i związane z nią systemy telekonferencji), transfer plików oraz dostęp do mocy obliczeniowej wybranego komputera w sieci. Najbardziej popularne są usługi dwóch pierwszych typów; usługi trzeciego typu są realizowane głównie wtedy, gdy sieć dysponuje superkomputerami (wtedy użytkownik może pracować jako zdalny terminal — tak jak w przypadku wielodostępu, będą też przesyłać swoje zadanie — tak jak do zdalnej sieci wsadowej).
Sieć KASK umożliwia obecnie transfer plików i zdalny dostęp do wybranego komputera, przy czym niestety nie dysponuje niczym zbliżonym do superkomputera; usługi poczty elektronicznej są dopiero w przygotowaniu.
6. Użytkowy aspekt sieci stanowi zwieńczenie poprzednio omawianych spraw. Pocztą elektroniczną można traktować jako usług “samodzielną”, to znaczy zwykle nie jest ona podstawą tworzenia nowych usług, natomiast transfer plików jest wykorzystywany najczęściej w systemach dostępu do baz danych. Poczta elektroniczna i dostęp do informacji zgromadzonych w bazach są usługami, którym przeciętny użytkownik sieci publicznej poświęca ponad 95% swego czasu pracy. Dzięki sieci komputerowej bezpośrednio nawiązuje się łączność między firmami zajmującymi się gromadzeniem i porządkowaniem informacji a konsumentami tych informacji. Użytkownik niemal każdej rozległej sieci europejskiej ma np. możliwość dostępu do ponad 1500 baz danych, z których większość jest zlokalizowana na terenie USA. W kraju publicznie wykorzystywanymi bazami danych są praktycznie tylko zachodnie bazy bibliograficzne. Bazy powstałe w kraju mają ograniczone możliwości rozpowszechnienia za pośrednictwem sieci, bądź to z powodu wąskiego zakresu tematycznego, bądź też z uwagi na odmienne standardy, w jakich zostały przygotowane.
Przytoczone stwierdzenia znajdują odzwierciedlenie w sieci KASK. Opracowane oprogramowanie umożliwia wprawdzie konwersacyjne wyszukiwanie informacji w bazach danych posadowionych na komputerach Odra (system IDOL) i R–32 (system ISIS), ale jedynymi na razie bazami są tylko bazy bibliograficzne, eksploatowane wsadowo w systemie SDI Politechniki Wrocławskiej. Należy przy tym dodać jeszcze i to, że — ze względu na pojemność pamięci dyskowych w ośrodkach obliczeniowych dołączonych do sieci — jest możliwe tylko udostępnianie małych ich fragmentów.
7. Charakterystycznym wyróżnikiem obecnych prac nad sieciami komputerowymi jest dążenie do pełnej standaryzacji współpracy systemów komputerowych dołączonych do sieci. Prace standaryzacyjne rozpoczęte przez ISO/TC97/SC16 pod koniec lat siedemdziesiątych, kontynuowane przez ISO/TC97/SC21, nie zostały w pełni zakończone i potrwają jeszcze kilka lat. Obecnie nie funkcjonuje żadna sieć w pełni zgodna ze standardami ISO. Zauważalna staje się jednak tendencja do takiego budowania sieci, aby w miarę pojawiania się kolejnych standardów ISO dawały się one natychmiast wdrażać do sieci. Na standardy ISO przechodzą (bądź co najmniej przystosowują się do współpracy z nimi) sieci firmowe; wśród nich znajdują się sieci firmy IBM.
Na opisanej zasadzie jest projektowana sieć KASK. Sieć częściowo akceptuje standardy ISO (od warstwy fizycznej do warstwy transportowej architektury sieci otwartych OSI/ISO), a w pozostałej części używa własnych standardów, przy czym pozostaje otwarta możliwość ich zastąpienia lub dołączenia do nich standardów ISO.
8. Próba prognozy rozwoju sieci w Polsce oparta na “interpolacji” dotychczasowej ich historii prowadziłaby niechybnie do bardzo pesymistycznych wniosków. Będą pojawiać się jednak, i to już wkrótce, zagrożenia — które, jak zaznaczono we wstępie, zawsze wymuszały pewien rozwój. Na przykład dotychczas sprawna, automatyczna łączność telefoniczna warunkuje podejmowanie pewnych inicjatyw gospodarczych (zwłaszcza przez firmy zachodnie inwestujące w Polsce); podobnie, w niedługim czasie wymaganie to może rozszerzyć się na dostęp do poczty elektronicznej. Ciekawostką jest fakt, że kraje EWG przewidują po roku 1990 całkowite przejście na komputerowe systemy realizacji transakcji handlowych i w związku z tym zapowiadają, iż każda czynność wprowadzenia informacji nie zapisanej na nośniku komputerowym będzie wymagała dodatkowej solidnej opłaty.
Aczkolwiek może się to wydać zaklęciem, trudno jednak będzie uciec przed problemem sieci — zwłaszcza krajowemu przemysłowi komputerowemu, który nie potrafił dotychczas wykorzystać, a nawet nie próbował wdrożyć (mimo istnienia zainteresowanych użytkowników) tych rozwiązań sieciowych, które miał do dyspozycji.
Są też elementy pozytywne: zainteresowanie sieciami (chociaż na ogół tylko bierne) deklaruje coraz większa liczba instytucji, pojawiają się potencjalni użytkownicy czekający np. na dostęp do poczty elektronicznej z wyjściem poza granice kraju itp. Należy przewidywać, że pewien nacisk będzie wywierany przez użytkowników sieci lokalnych, które zaczynają się u nas pojawiać.
Światowy rozwój sieci komputerowych wyraźnie zmierza ku globalnej, ogólnoświatowej sieci (podobnej do światowej sieci telefonicznej). Może to postawić nas przed faktem konieczności budowy publicznej sieci w Polsce, zanim zdołamy odpowiedzieć sobie na pytanie postawione w tytule. Powstanie wówczas nowe pytanie: czy będziemy zdolni zrobić to samodzielnie, czy też będziemy skazani na eksport obcych rozwiązań?
Zbigniew Huzar
