Krótki kurs języka P (10)
Sprawą budzącą często emocje, będącą kością niezgody między autorami i tłumaczami a redaktorami tekstów nieliterackich, jest miejsce podawania przymiotników (określeń) w wyrażeniach składających się z dwu lub większej liczby wyrazów. Jak pisać?
Strukturalne programowanie czy programowanie strukturalne?
Obliczeniowa złożoność czy złożoność obliczeniowa?
Jedni autorzy uważają, że język polski lubi, aby przymiotniki były zawsze przed rzeczownikiem, i taki właśnie szyk słów w swych tekstach forsują. Inni wyrażają pogląd, że reguły obowiązujące w tej mierze w języku literackim nie są regułami wymagającymi przestrzegania w językach specjalistycznych (tj. w odniesieniu do pomocniczego aparatu językowego i terminów, specjalistycznych), w których z kolei faworyzuje się kolejność przeciwną — przymiotnik po rzeczowniku. Sprawa wzajemnego stosunku rzeczowników, i przymiotników nie jest prosta i nie ma rygorystycznych przepisów, które by ją normowały. Niemniej jednak wybór miejsca przymiotnika powinien być świadomy i umotywowany. Kolejność rzeczownik + przymiotnik czy przymiotnik + rzeczownik zależy od tego, co i jak chce się wyrazić, od znaczenia, które pragnie się nadać danemu wyrażeniu. Teatralny gest to coś zupełnie innego niż gest teatralny, książka literacka nie musi być literacką książką, wyrażenie krytyczna ścieżka jest pozbawione większego sensu, podczas gdy ścieżka krytyczna swój sens ma. Wszystko zależy od kontekstu, a więc od otoczenia zdaniowego, w którym te wyrażenia się znajdują. Przymiotnik podajemy po rzeczowniku wówczas, gdy ma on mieć znaczenie wyróżniające, gdy chcemy uwydatnić jakąś cechę zasadniczą, trwałą, gatunek lub — na tle jakiegoś ogólniejszego wyobrażenia — jakąś cechę szczególną.
A jak postępować wówczas, gdy przymiotników towarzyszących rzeczownikowi jest więcej? Na to pytanie odpowiada nam Kazimierz Zbierski — autor “Przeglądu językowego”, swego czasu publikowanego na lamach czasopisma Normalizacja (1975, XXV, 7–8, s. 74):
… “Aby nazwa była zgodna z polskim słowotwórstwem oraz obowiązującymi zasadami gramatyki i pisowni polskiej, m in. termin wielowyrazowy powinien być utworzony we właściwej kolejności, przy czym: [...] Jeżeli nazwa rzeczownikowa ma dwa określenia, to najczęściej jedno następuje przed rzeczownikiem, drugie po rzeczowniku, np. Polska Rzeczpospolita Ludowa, porcelanowy sprzęt laboratoryjny. Jeśli nazwa rzeczowników ma więcej niż dwa określenia, to najczęściej wszystkie następują po rzeczowniku, ale z uwzględnieniem usystematyzowania cech nadrzędnych, współrzędnych i podrzędnych, np. izolatory liniowe odciągowe szpulowe porcelanowe, wozy kopalniane średnie nieresorowane”.
ARA
