Krótki kurs języka P (7)
Pomocniczy aparat językowy
Aparat ten tworzą wyrazy i zwroty wzięte wprawdzie z języka potocznego, ale używane w sposób ograniczony w porównaniu z funkcją, którą pełnią w języku literackim. To ograniczenie widać wyraźnie na przykładzie homonimów, tj. wyrazów o jednakowym brzmieniu, lecz o różnych znaczeniach w języku potocznym. Rekrutując wyraz będący homonimem do pomocniczego aparatu językowego, pozbawia się go tym samym wieloznaczności, gdyż spośród różnych znaczeń wybiera się tylko jedno i wyrazu tego tylko w tym znaczeniu używa.
Na przykład z wyrazu funkcja korzysta się tylko powiedzmy w znaczeniu “zależność”, odrzucając pozostałe znaczenia, takie jak “odwzorowanie”, “rola”, “stanowisko”, a z wyrazu operacja korzysta się w danym tekście tylko w znaczeniu “czynność jednostkowa” i nie używa się go w znaczeniu “czynność w ogóle”, “działanie”, “zabieg”, np. chirurgiczny, “ogół działań bojowych prowadzących do osiągnięcia celu strategicznego”, “specjalna akcja”, np. zbrojna. Dzięki takiemu postępowaniu unika się wieloznaczności wypowiedzi tak bardzo niepożądanej lub wręcz szkodliwej w tekstach omawianej kategorii. Przy nieprzestrzeganiu tej zasady w dziele poświęconym bankowości wyrażenie rachunek wykazuje saldo dodatnie jest dwuznaczne, bo oznacza albo to, że “na koncie są pieniądze”, albo to, że “na skutek wykonania obliczeń wynikła wartość dodatnia”. Być może szerszy kontekst pozwoli czytelnikowi poprawnie odczytać sens, ale tego utrudnienia można by uniknąć decydując się na używanie homonimu rachunek tylko w jednym znaczeniu.
I podobnie, z grupy synonimów, tj. wyrazów bliskoznacznych, których w języku potocznym celowo używa się wymiennie, aby nie było nużących powtórzeń, do pomocniczego aparatu językowego wprowadza się tylko jeden z nich — ten, który autor uważa za najwłaściwszy — i w danym fragmencie tekstu lub w całym tekście nim konsekwentnie operuje. Sumienny autor nie pisze np. raz o fazie pierwszej, a potem o kroku drugim i etapie czwartym tego samego postępowania. Tego, co raz było u niego metodą, nie nazywa dalej ani techniką, ani sposobem. Tego, co raz nazwał drganiami, nie nazywa dalej wibracjami, oscylacjami, wahaniami. Jeżeli zdecydował się na warunek wstępny, to nie nazywa go potem warunkiem wejściowym, początkowym ani wyjściowym (od potocznego wyrażenia punkt wyjścia).
Czasami dwom lub większej liczbie wyrazów z tej samej grupy synonimów trzeba przypisać w tekście dwa lub większą liczbę znaczeń. I wówczas sumienny autor, po przemyśleniu sprawy, wprowadza niezbędne rozróżnienia (podając, jeśli trzeba, dokładne definicje) i ich przestrzega. Pisze więc świadomie raz o zestawie, a raz o zespole, wyraźnie te pojęcia rozgraniczając i ich konsekwentnie używając, gdyż to, co było nazwane zestawem w rozdziale pierwszym jego książki, nie może stać się zespołem w rozdziale piątym.
Niektóre z wyrazów i zwrotów należących do pomocniczego aparatu językowego są terminami specyficznymi dla danej dziedziny nauki lub techniki. Granica między nimi nie zawsze jest ostra. W tekście matematycznym wyraz zbiór jest terminem, w tekście zaś o kolekcjonerach — tylko słowem z pomocniczego aparatu językowego. Do określenia zbioru kolekcjonerskiego w pracy matematycznej trzeba się zatem posłużyć innym wyrazem, gdyż nie jest to zbiór w sensie matematycznym, jako że mogą się w nim powtarzać te same elementy, np. występować dwa egzemplarze tej samej książki.
ARA
