W sprawie kodeksu etycznego informatyka
List do redakcji
Niniejsze rozważania proszę potraktować jako roboczy głos w dyskusji. Jest on “nie obrobiony” i być może za mało przemyślany, a w niektórych miejscach z pewnością kontrowersyjny. Z powodu powszechnej choroby — braku czasu, nie mogę inaczej, a waga tematu, którym zajmuje się obecnie PTI, jest bezdyskusyjna. Służę zatem swoim doświadczeniem, jak potrafię, i sądzę, że zostanę zrozumiany. Jednak, w związku ze świadomością mankamentów, mam uprzejmą prośbę: nie chciałbym być sądzony bez mojej obecności. A teraz przechodzę do meritum problemu.
Wyrażam pogląd, że nie powinno się mówić o kodeksie informatyka w postaci dokumentu, lecz o posiadaniu przez informatyków własnego kodeksu etycznego i moralnego, jako efektu ich wiedzy i kwalifikacji, oraz świadomości celów i metod działania — odpowiedzialności za pracę w służbie postępu człowieka, który to postęp w znaczącej (być może decydującej) mierze muszą, w dobie obecnej cywilizacji, zapewnić i zapewniać.
Jaki powinien być ten kodeks? Wynika to z tego, czym jest informatyka.
Podstawą działania człowieka jest myślenie postępowe — twórcze i rozwojowe. Urzeczywistnianie tego myślenia w postaci wszelkiego rodzaju produktów i wartości podmiotowych służących człowiekowi — to praca w całości odtwórcza, odtwarzanie według sieci działań będących efektem myślenia, w drodze pracy fizycznej. Dotyczy to także pracy komponowanej na bieżąco, np. prewencyjne dozorowanie wypasu bydła lub muzykowanie improwizacyjne. Ta praca fizyczna jest już mechanistyczna, aczkolwiek musi być kontrolowana. Informatyk ma możliwość i obowiązek wyzwalać człowieka z pracy mechanistycznej, cedując ją na roboty (mechanizmy), awansując tym samym człowieka na wyższy poziom myślenia i w ten sposób zapewniając jego rozwój. Nie ma dzisiaj w zasadzie problemu ani technicznego, ani metodycznego, ze scedowaniem czegokolwiek (w sensie pracy mechanistycznej) na mechanizmy, prawie we wszystkich dziedzinach współczesnej działalności człowieka. Jest to tylko problem czasu i środków. Stało się to możliwe dzięki informatyce. Informatyka wchodzi i ingeruje w sensie pomocy dla postępu (chociaż niekoniecznie, i w tym problem), prawie we wszystkie dziedziny działalności człowieka. Na pytanie, jaki powinien być ten kodeks, można zatem odpowiedzieć: Powinien on być syntezą (nie: sumą) etycznego działania we wszystkich dziedzinach cywilizacji, którą tworzy, powinien był kodeksem uniwersalnym.
Nadeszła już pora, aby zająć się problemem etycznym informatyków i należy się nim zająć, aby nie spóźnić się i nie mieć później więcej kłopotów (a także po to, aby zaoszczędzić sobie wstrząsów i potrzeby leczenia przewlekłych schorzeń). Wcześniej nie było po temu warunków. Informatyka, która liczy sobie mniej niż ćwierć wieku, musiała się kształtować.
Na podstawie powyższych rozważań, aczkolwiek z pewnością niepełnych i zawierających na pewno sporo niedomówień i być może uproszczeń (poddaję to pod osąd Kolegów i dyskusję), przedstawiam poniżej moje wnioski co do konkretnych działań.
1. Nie opowiadam się za tworzeniem kodeksu w postaci dokumentu, a więc czegoś w rodzaju kodeksu ucznia, nauczyciela itp.
2. Opowiadam się za działaniami, które umożliwiają informatykom tworzenie i nabywanie własnego kodeksu etycznego i moralnego w sensie stosunku do pracy. Działania takie należy rozpocząć na pewno od profesjonalnego szkolnictwa zawodowego informatyków, wprowadzając tam (jeżeli już tego nie uczyniono) właściwy, obowiązujący przedmiot nauczania. Za doskonaleniem w tej dziedzinie działających już informatyków nie wnioskowałbym, a to z tego względu, że, po pierwsze, jesteśmy tą grupą która właśnie tworzyłaby takie działanie, i po drugie, skuteczne tworzenie kształcenia nowych kadr wchłonie niejako problem dokształcania się w drodze indukcji, czemu będzie sprzyjać czas — a na to jeszcze można sobie pozwolić. Jak już powiedziałem, dalsze zwlekanie może sprawę odwracać, ze wszystkimi wyżej wymienionymi kłopotami. W każdym bądź razie sądzę, że nie należy absorbować się w tej chwili sprawą podnoszenia kwalifikacji etycznych i moralnych istniejących informatyków formalnie (publikacje, działalność kół — tak), przed wprowadzeniem tego do szkolnictwa. Powód oczywisty — można się skazać na syzyfową pracę. Nie wiem, jak powinien nazywać się przedmiot, który należałoby wprowadzić do programu studiów dla informatyków — na pewno powinno się znaleźć w nim gros materiału związanego z etyką i moralnością powszechną, być może sporo socjologii, być może podstawą tego przedmiotu powinna być filozofia. Zostawiam to specjalistom i autorytetom profesjonalnym pedagogiki. Uważam, że działania w tym już konkretnym kierunku (postawienie problemu i określenie zarysu programu) powinny rozpocząć władze PTI, korzystając, jak sądzę, z pomocy Koleżanek i Kolegów zrzeszonych w PTI. Przedmiot powinien zawierać zasób materiału skierowanego na wykształcenie świadomości celów i metod działania informatyka w kontekście etycznym.
Na zakończenie wywodu dotyczącego przedmiotu nauczania podaję dwie normy moralne (bez rozwijania, zapożyczone), które powinny leżeć u podstaw przedmiotu nauczania etycznego informatyków:
Praca dla dobra i ograniczania zła.
Człowiekiem prawdziwie wolnym można się czuć dopiero wtedy, gdy potrafi się przekazać swoją wiedzę i doświadczenie innym.
3. Na dzień dzisiejszy postuluję zajęcie się (zwłaszcza pod egidą PTI) sprawami legislacyjnymi, statutowymi, a nawet prawnymi. Jest sporo takich spraw, gryzących nasze sumienie, do których stosunek jest obecnie luźny, a reperkusje bądź szkodliwe, bądź hamujące rozwój informatyki generalnie.(…)
Mirosław Rybczyński
Gdańsk
