Polska wobec rewolucji mikroprocesorowej
Poniżej zamieszczamy wypowiedź kol. Andrzeja J. Bliklego w jednej z dyskusji na temat stanu polskiej informatyki, zorganizowanej przez PTI w czerwcu br.
Rewolucją mikroprocesorową nazywa się (na świecie) zjawisko polegające na masowym stosowaniu małych układów cyfrowych (mikroprocesorów) zarówno w samej informatyce, jak i poza nią. W informatyce przejawia się to w postaci lawinowego wzrostu produkcji coraz tańszego — a więc coraz powszechniej dostępnego — sprzętu komputerowego, takiego jak mini– i mikrokomputery, komputery osobistego użytku (personel computers), przenośne i kieszonkowe inteligentne końcówki komputerowe itp. Poza informatyką i jej zastosowaniami obserwujemy równie masową inwazję techniki mikroprocesorowej do właściwie wszystkich klasycznych technologii przemysłowych. Coraz więcej maszyn i innych urządzeń — w tym także codziennego użytku — jest wyposażanych w mikroprocesorową inteligencję.
Kraje wysoko uprzemysłowione wkroczyły w erę rewolucji mikroprocesorowej w drugiej połowie lat siedemdziesiątych. Oprócz oczywistych zmian w profilu produkcji sprzętu informatycznego, doprowadziło to do wielu istotnych zmian w samej informatyce. Inwazja mikroprocesorów wywiera bowiem bardzo istotny wpływ na kierunki rozwoju tzw. inżynierii oprogramowania. Mówiąc najogólniej, gwałtownie się zwiększa zapotrzebowanie na programistów, a jednocześnie rosną stawiane przed nimi wymagania dotyczące ich przygotowania zawodowego. Wiąże się to z następującymi dwoma czynnikami:
(1) zwiększeniem zapotrzebowania na programowanie systemowe o coraz wyższych standardach technicznych, z uwzględnieniem takich czynników, jak współbieżność, rozproszenie sterowania i pamięci, przenośność oprogramowania, odporność na błędy itp.;
(2) wzrostem kosztu błędu w programie, co jest spowodowane: masowym powielaniem systemów (w mikro procesorach), a także powierzaniem systemom cyfrowym coraz odpowiedzialniejszych funkcji (np. sterowanie procesami przemysłowymi, aparaturą medyczną, komunikacją itp.).
Oprócz tych czynników zasadniczo stymulujących rozwój informatyki (a częściowo właśnie dzięki nim) pojawiają się w informatyce mechanizmy zaburzające jej prawidłowy rozwój. Przemysł wykupuje najlepszych absolwentów z uczelni, na skutek czego pogarsza się jakość nauczania następnych oraz osłabia zaplecze naukowe informatyki w ogóle. Ponadto — nie znajdując na rynku pracy dostatecznej liczby informatyków z wyższym wykształceniem — przemysł decyduje się na zatrudnienie pół– i ćwierć–specjalistów po różnego rodzaju kursach przygotowania zawodowego. Powoduje to znaczne pogorszenie (statystycznych) kwalifikacji zawodowych środowiska programistów i — co za tym idzie — pogorszenie jakości oprogramowania.
Tę sytuację, nazywaną często kryzysem programowania wiąże się powszechnie z rozwojem technologii mikroprocesorowej. Temat ten był przedmiotem dyskusji m. in. na Międzynarodowym Kongresie Inżynierii Oprogramowania w Monachium w r. 1979 oraz na Światowym Kongresie Informatyki w Tokio i Melbourne w r. 1980. Przypomnijmy, że kryzys oprogramowania dotknął kraje informatyczne najbardziej rozwinięte, gdzie możliwości kształcenie informatyków są nieporównywalnie większe niż w Polsce.
Rewolucja mikroprocesorowa nie dotarła jeszcze do naszego kraju, gdzie informatyka znajduje się na razie raczej w fazie likwidacji niż rozwoju. Jeżeli jednak Polska nie zamierza zrezygnować z roli chociażby tylko konsumenta w światowym obiegu technologii, nauki i kultury, to musi się na taki przewrót zdecydować. Warto zatem zdać sobie sprawę ze stopnia naszego przygotowania w tym zakresie. Ponieważ kompetencje autora niniejszej wypowiedzi nie sięgają w dziedzinę technologii sprzętu mikroprocesorowego, ograniczę się do uwag dotyczących tylko naszego potencjału kształcenia informatyków. Sytuacja jest tutaj na tyle tragiczna, że może kompletnie, zahamować rewolucję mikroprocesorową w Polsce. W poniższej krótkiej analizie oparto się na danych z roku 1981 i z lat wcześniejszych, zebranych w nie opublikowanym raporcie PTI o stanie informatyki w Polsce. Sytuacja w roku bieżącym jest w większości ośrodków gorsza lub, co najwyżej, bez zmian na lepsze. Na kierunkach wyższych uczelni kształcących informatyków studiowało w r. 1979 ok. 2200 studentów, co dawało ok. 500 absolwentów rocznie. Na większości uczelni przeważała i nadal przeważa tematyka sprzętowa lub zastosowaniowo–numeryczna, obserwuje się natomiast braki w nauczaniu nowoczesnej inżynierii oprogramowania i, ogólniej, nowoczesnej informatyki. Ten stan rzeczy jest spowodowany trzema czynnikami: szczupłością kadry dydaktycznej i często niedostatecznym jej przygotowaniem, brakiem dostępu do źródeł kultury informatycznej na świecie oraz brakiem odpowiedniego sprzętu komputerowego. We wszystkich bez wyjątku uczelniach w kraju ilościowe i jakościowe braki sprzętu uniemożliwiają nauczanie informatyki na właściwym poziomie. Na przykład w krajach rozwiniętych obowiązuje norma jednej końcówki komputerowej na 50 studentów. U nas jedna statystyczna końcówka obsługuje 570 statystycznych studentów, przy czym rachunek ten jest dosyć abstrakcyjny, gdyż na wielu uczelniach końcówek w ogóle nie ma. Dostęp do literatury fachowej jest na ogół fatalny, a nierzadko praktycznie żaden. Nawet wydawnictwa krajowe nie docierają wszędzie w odpowiedniej ilości. W większości uczelni kontakt pracowników naukowych z bieżącą informatyką na świecie (udział w międzynarodowych konferencjach, pobyt na zagranicznych uczelniach) jest zupełnie symboliczny. Powoduje to pogłębiającą się izolację informatyki polskiej od informatyki na świecie.
Obok kształcenia informatyków niesłychanie ważnym warunkiem powodzenia rewolucji mikroprocesorowej jest kształcenie przyszłych użytkowników “dużej” i “małej” informatyki. Pod tym względem sytuacja jest równie tragiczna. Wobec braku kadry naukowej nawet do szkolenia informatyków, studentów innych kierunków uczą informatyki ludzie często nie mający wyższego wykształcenia informatycznego (np. po kursie Cobolu). Dostęp do sprzętu jest, oczywiście, również bardziej organiczny niż dla informatyków. Nauczanie informatyki na poziomie licealnym — coraz powszechniejsze na świecie — w Polsce praktycznie nie istnieje.
Aby uzupełnić ten i tak już pesymistyczny obraz, należy dodać, że obecny kryzys ekonomiczny niszczy w polskiej informatyce także to, co podczas ostatnich dwudziestu lat udało się zbudować. Wobec likwidacji stanowisk pracy w informatyce, a także wobec relatywnego zmniejszenia uposażeń w tej dziedzinie gospodarki, wielu informatyków przechodzi do innych zawodów, takich jak pamiątkarstwo, ogrodownictwo, mechanika samochodowa itp. Rozpadają się — zapewnie bezpowrotnie— często znakomite zespoły wysoko kwalifikowanych specjalistów. Kilkukrotnie (!) zmniejsza się napływ absolwentów na kierunki informatyczne. Za kilka lat możemy się. znaleźć w sytuacji wymagającej do jej odrobienia następnych lat dwudziestu.
Rewolucji mikroprocesorowej w Polsce nie da się uniknąć. Jest ona niezbędna do prawidłowego rozwoju naszej gospodarki, nauki i kultury. Należy jednak pamiętać, że nie może ona polegać na zakupieniu paru licencji lub na uruchomieniu kilku nowych linii technologicznych. Rewolucja mikroprocesorowa musi się wiązać z zasadniczymi zmianami rozkładu sił i środków na rozwój całej informatyki w Polsce. W przeciwnym razie postawimy się w sytuacji państwa, która zamierza rozwinąć motoryzację tylko w drodze produkcji samochodów, zapominając o budowie dróg i stacji obsługi, o kształceniu. inżynierów i techników, a także o szkoleniu kierowców.
