Aktualne problemy polskiej informatyki
Poniżej zamieszczamy skrót referatu dra inż. Tomasza Pawlaka; dyrektora Sekretariatu Komitetu Informatyki, wygłoszonego na spotkaniu warszawskiego środowiska PTI w marcu br. — jako głos w dyskusji na ten interesujący nas wszystkich temat.
W kryzysowych latach 1981–1982 stan polskiej informatyki stanowił swoiste odbicie sytuacji w gospodarce kraju. Wyrazem tego są: obniżenie się poziomu ilościowego zastosowań informatyki w gospodarce narodowej, zmniejszenie się wymiaru prac projektowo–programowych, spadek zatrudnienia w informatyce, zmniejszenie się stopnia wykorzystania komputerów oraz stagnacja ilościowa i jakościowa w odniesieniu. do wyposażenia sprzętowego ośrodków informatyki.
Oceniając stan zastosowań informatyki w kraju, należy podkreślić wyraźną przewagę systemów jednodziedzinowych o charakterze ewidencyjno–rozliczeniowym, wśród których jest najwięcej systemów do rozliczeń finansowych (ich udział w latach 1978–1981 systematycznie się zwiększał, z 13 do 16,4% ogólnej liczby godzin użytkowania komputerów) i gospodarki materiałowej (ich udział w tym okresie jest prawie stały, 12,8% w r. 1981). Mały jest natomiast udział systemów przygotowywania, planowania i kontroli wykonania planów, przeznaczonych do wspomagania działalności podstawowej przedsiębiorstw i innych użytkowników informatyki (6,2% w r. 1981), a także systemów wielodziedzinowych, perspektywicznych dla zastosowań w zarządzaniu (3,8% w r. 1981).
Potencjał krajowej informatyki nie funkcjonuje w sposób spójny. W dotychczasowym rozwoju zastosowań informatyki w zarządzaniu istotny wpływ miała koordynacja w ramach poszczególnych resortów, czego skutkiem jest pewien stopień unifikacji i typizacji użytkowych systemów informatycznych. Nieliczne są natomiast przypadki skoordynowanych przedsięwzięć umożliwiających współdziałanie systemów informatycznych w różnych resortach. Jest. to możliwe przy obecnym wyposażeniu sprzętowym ośrodków obliczeniowych, np. wymiana danych na taśmie magnetycznej, stosowana we współpracy ośrodków resortowych z GUS w odniesieniu do zbiorów danych statystycznych. Również NBP wdrożył pilotowo w Centrum Elektronicznym w Warszawie system BANKTAM do rozliczania należności za przewozy PKP, energię elektryczną i usługi telekomunikacyjne. na podstawie rachunków dostarczanych przez ośrodki branżowe na taśmie magnetycznej.
Stan obecny, w którym w przeważającej liczbie przypadków z jednego systemu informatycznego otrzymuje się tylko wydruk stanowiący bezpośrednio lub po przepisaniu na wymagany formularz informację wejściową do drugiego systemu we współdziałającej instytucji stwarza możliwości dodatkowych błędów, wydłuża cykl obiegu i przetwarzania informacji, a także niepotrzebnie zwiększa wydatki na informatykę.
Co robić?
Jak można w najbliższych latach poprawić stan polskiej informatyki, a przede wszystkim jak podnieść poziom ilościowy i jakościowy zastosowań w gospodarce narodowej, zwiększyć efekty ze stosowania informatyki?
Realizacja programu oszczędnościowego w latach 1983–1985 będzie nakładać surowe warunki gospodarowania na całą gospodarkę narodową. Będą z tego wynikać m. in. ograniczenia wydatków budżetowych, w tym na inwestycje, prace rozwojowe i eksploatację systemów informatycznych w ośrodkach obliczeniowych będących jednostkami budżetowymi lub należących do takich jednostek. Również wiele zakładowych ośrodków informatyki będzie odczuwać trudności w uzyskaniu z jednostek macierzystych środków na zakup nowego sprzętu, rozszerzanie konfiguracji komputerów — a to w wielu przypadkach warunkuje rozwój zastosowań informatyki w przedsiębiorstwie.
Dlatego informatycy muszą uzyskać, w większym niż dotychczas stopniu, warunki do realizacji zadań. Drogą do tego może być objęcie większej liczby ośrodków regułami gry ekonomicznej wynikającymi z zasad reformy gospodarczej, tzn. wyodrębnienie ośrodków z jednostek macierzystych i przekształcenie w samodzielne przedsiębiorstwa informatyczne.
Samofinansowanie wymaga od ośrodków znacznej aktywności. W obecnej sytuacji skuteczne pobudzanie rynku informatycznego, tj. oferowanie nowych usług i znajdowanie nowych klientów, jest warunkiem koniecznym utrzymania się takiego ośrodka obliczeniowego, przetrwania kryzysu, a wielu przypadkach stwarza szanse rozwoju. Oferta usługowa ośrodka musi zapewniać użytkownikom korzyści ekonomiczne przy umiarkowanych, uzasadnionych cenach usług. Z pewnością istnieją różne ograniczenia (wewnętrzne i zewnętrzne) realizacji pomysłu przekształcania zakładowych ośrodków obliczeniowych w przedsiębiorstwa informatyczne. Wprowadzenie go w życie tylko dla tych ośrodków, które mają odpowiednie warunki do samodzielnej działalności, a więc na ogół ośrodków o co najmniej kilkudziesięciu pracownikach, pozwoliłoby objąć mechanizmem reformy ok. 50% zatrudnionych w krajowej informatyce, dając poprawę warunków jej rozwoju.
Zastosowania informatyki powinny w większym stopniu objąć sferę działalności podstawowej instytucji–użytkowników, przyczyniając się do poprawy jej funkcjonowania, a w rezultacie do integracji obsługi informatycznej z działaniem tych jednostek. O słuszności tej tezy świadczy wysoka pozycja informatyki w NBP i pozostałych bankach w kraju, w GUS–ie, a ostatnio ZUS–ie. Dlatego też oferta nowych usług ze strony ośrodków obliczeniowych powinna obejmować przede wszystkim różnego rodzaju systemy przygotowywania, planowania i kontroli wykonania planów, przeznaczonych dla różnych dziedzin gospodarki.
Ważnym kierunkiem prac powinno być także organizowanie współdziałania powszechnych w kraju systemów informatycznych: obiektowych (w przedsiębiorstwach) i o zasięgu krajowym — m. in. wymiana danych na taśmie magnetycznej. Będzie ta tylko wymagać wykonania odpowiednich prac projektowo–programowych oraz działalności normalizacyjnej i niekiedy legislacyjnej, a następnie prac wdrożeniowych. Przedsięwzięcia na rzecz współdziałania systemów powinny się koncentrować na: sferze obsługiwanych przez NBP rozliczeń finansowych jednostek gospodarki uspołecznionej realizujących masowy obrót towarowy lub świadczących masowe usługi; sferze obsługiwanych przez PKO rozliczeń finansowych ludności; styku obiektowych, dziedzinowych systemów ewidencyjnych w jednostkach gospodarki uspołecznionej z systemami resortowymi i systemami statystyki GUS–u — z wykorzystaniem doświadczeń z rozwiązań pilotowych.
Wymiana najstarszych komputerów w ośrodkach obliczeniowych (zwłaszcza drugiej generacji, pracuje jeszcze ok. 150 zestawów) powinna zapewniać niezbędny rozwój możliwości obliczeniowych i technologii przetwarzania przy minimalnych nakładach inwestycyjnych. Warunki te spełnia m. in. jeden z możliwych wariantów rozwiązań: wymiana na nowy minikomputer, np. serii SM EMC lub Mera 400; wymiana na używany komputer trzeciej generacji; utworzenie przez kilka instytucji w mieście lub rejonie wspólnego ośrodka z nowym sprzętem; zainstalowanie terminala połączonego z najbliższym ośrodkiem, który może zapewnić zdalną obsługę zadań użytkownika.
Przenoszenie oprogramowania systemów użytkowych na nowy sprzęt powinno się odbywać wraz z ich modernizacją funkcjonalną i technologiczną.
Mimo kryzysu należy także stopniowo rozwijać kapitałochłonne systemy zdalnej obsługi użytkowników, zarówno w zakresie budowy systemów teleprzetwarzania, jak i projektowania, a następnie wdrażania powtarzalnych systemów użytkowych, dostosowanych do takiej technologii pracy. Ze względu na trudności inwestycyjne rozwiązaniem może być budowa wspólnych, regionalnych ośrodków teleprzetwarzania opartych na dużych komputerach, umożliwiających równoczesną pracę ok. stu terminali. Koszty budowy przypadające na jeden obsługiwany terminal będą wówczas znacznie mniejsze niż w przypadku średniej wielkości systemu teleprzetwarzania.
Ośrodki takie powinny być realizowane jako wspólne przedsięwzięcia wyższych uczelni lub jednostek gospodarczych i administracyjnych, a także przedsiębiorstw informatycznych w regionie. Podstawą realizacji powinna być umowa gospodarcza o wspólnej budowie i eksploatacji regionalnego systemu teleprzetwarzania na zasadzie spółki lub wspólnego przedsiębiorstwa (wg ustawy o przedsiębiorstwach państwowych).
* * *
Przedstawione propozycje kierunków rozwoju krajowej informatyki z pewnością nie wyczerpują wszystkich możliwych rozwiązań. W pierwszej kolejności koncentrują się na niezbyt kosztownych pracach analitycznych, organizacyjnych i projektowych, a także normalizacyjnych, unifikacyjnych i legislacyjnych. Dopiero w drugiej kolejności wskazuje się przedsięwzięcia wymagające nakładów inwestycyjnych na niezbędny rozwój bazy sprzętowej i oprogramowania dla zrealizowania nowych rozwiązań
