Różnice

Różnice między wybraną wersją a wersją aktualną.

--- so:intro [2023/02/27 22:56]
jkonczak
+++ so:intro [2025/04/07 19:59] (aktualna)
jkonczak
@@ Linia 24: / Linia 24: @@
 <html><small></html>
-GNU/Linux
+Linux, dystrybucja Linuksa, GNU/Linux…
   * [[https://www.gnu.org/gnu/gnu.html|GNU]] to zbiór wolnego oprogramowania, które łącznie tworzy system operacyjny uzupełniony o szeroki wybór oprogramowania użytkowego [[https://www.gnu.org/manual/blurbs.html]]
   * jądro GNU, [[https://www.gnu.org/software/hurd/|Hurd]], nie jest jeszcze na zadowalającym poziomie (od 30 lat…)
   * więc oprogramowanie GNU jest zwykle uruchamiane na kernelu Linux
   * większość dystrybucji Linuksa zawiera dużą ilość oprogramowania nie będącego częścią GNU (i niekoniecznie będącego wolnym bądź otwartym oprogramowaniem)
+  * kilka dystrybucji Linuksa jest w większości oparte na wolnym i/lub otwartoźródłowym oprogramowaniu spoza projektu GNU i dostępnym na licencjach niezwiązanych z GNU
 <html></small></html>
@@ Linia 58: / Linia 59: @@
   * Apple w swoich systemach (np. MacOS) dostarcza zmodyfikowane narzędzia z BSD [[https://opensource.apple.com/releases/|[1]]] [[https://github.com/apple-oss-distributions/file_cmds|[2]]] [[https://github.com/apple-oss-distributions/text_cmds|[3]]]
   * Minimalistyczne i wbudowane systemy często używają [[https://www.busybox.net/downloads/BusyBox.html|BusyBox]]a
-  * Android używa [[https://www.landley.net/toybox/|toybox]]a [[https://cs.android.com/android/platform/superproject/+/master:external/toybox/toys/posix/|[4]]]
+  * Android używa [[https://www.landley.net/toybox/|toybox]]a [[https://cs.android.com/android/platform/superproject/main/+/main:external/toybox/toys/posix/|[4]]]
   * Dłuższa lista alternatywnych zestawów jest np. tutaj: [[https://wiki.archlinux.org/title/core_utilities]]
 <html></small></html>
-POSIX standaryzuje zarówno [[https://pubs.opengroup.org/onlinepubs/9699919799/utilities/V3_chap02.html|powłokę]]
+POSIX standaryzuje zarówno [[https://pubs.opengroup.org/onlinepubs/9799919799/utilities/V3_chap02.html|powłokę]]
-jak i kluczowe [[https://pubs.opengroup.org/onlinepubs/9699919799/utilities/contents.html|narzędzia]].
+jak i kluczowe [[https://pubs.opengroup.org/onlinepubs/9799919799/utilities/contents.html|narzędzia]].
 ==== Jak dostać się do shella ====
@@ Linia 77: / Linia 78: @@
   * programy dołączane do środowisk graficznych Linuksa: [[https://docs.xfce.org/apps/terminal/start|xfce4-terminal]], [[https://en.wikipedia.org/wiki/GNOME_Terminal|GNOME Terminal]], [[https://konsole.kde.org/|konsole]]
   * MacOS domyślne używa aplikacji [[https://en.wikipedia.org/wiki/Terminal_(macOS)|Terminal]]
-  * popularne są też wyjeżdżające z góry terminale przywoływane/chowane prostym skrótem klawiszowym:\\ [[https://apps.kde.org/yakuake/|yakuake]] / [[http://guake-project.org/|guake]] / [[https://github.com/lanoxx/tilda|tilda]]
+  * popularne są też wyjeżdżające z góry terminale przywoływane/chowane prostym skrótem klawiszowym:\\ [[https://apps.kde.org/yakuake/|yakuake]] / [[https://guake.github.io/|guake]] / [[https://github.com/lanoxx/tilda|tilda]]
 <html></small></html>
@@ Linia 101: / Linia 102: @@
 W tej chwili wszystkie istotne systemy operacyjne (włącznie z Windows) mają domyślnie zainstalowaną komendę ''ssh''.
-<html><small></html>
+<small>
 SSH (Secure SHell) szyfruje cały ruch. Poprzednik SSH – telnet – wszystko, włącznie z hasłami, wysłał czystym tekstem.
-<html></small></html>
+Przy uwierzytelnianiu hasłem, klient musi wysłać do serwera swoje hasło.
+\\
+Krytyczne dla bezpieczeństwa jest sprawdzenie przez klienta że faktycznie
+komunikuje się z docelowym serwerem, a nie z podszywającym się pod niego
+serwerem który, odpowiednio spreparowany, pozwoli wykraść hasło
+([[https://docs.ssh-mitm.at/user_guide/authentication.html#id2|gotowe narzędzie]])
+i/lub przechwycić sesję.
+\\
+Do sprawdzania tożsamości serwera używa się [[https://pl.wikipedia.org/wiki/Kryptografia_klucza_publicznego|kryptografii asymetrycznej]]:
+serwer ma swój (tajny) klucz prywatny i na początku każdego połączenia wysyła
+klientowi klucz publiczny, a klient weryfikuje czy klucz wysłany przez serwer
+odpowiadający posiadanemu kluczowi prywatnemu.
+\\
+Dlatego klient SSH przy pierwszym połączeniu do każdego serwera prosi
+użytkownika o sprawdzenie klucza, następnie dopisuje go do bazy kluczy
+(w OpenSSH trzymanej w pliku ''~/.ssh/known_hosts'')
+i sprawdza przy każdym kolejnym połączeniu.
+</small>
 ~~Zadanie.#~~ Uruchom emulator terminala. Wykonaj komendy ''date'' i ''echo $SHELL''.
@@ Linia 115: / Linia 134: @@
 ~~Zadanie.#~~ Używając SSH i swojego konta zaloguj się na ''polluks.cs.put.poznan.pl''.
+=== Jak zakończyć pracę z powłoką ===
+Komenda ''exit'' kończy pracę bieżącej powłoki. \\
+Podobnie działa zasygnalizowanie końca pliku (wciśnięcie //Ctrl//+//d//) w pustej linii.
 ===== Korzystanie z pomocy =====
@@ Linia 168: / Linia 191: @@
 Opcje są zwykle zdefiniowane w krótkiej formie ''-o'' gdzie ''o'' to pojedynczy znak bądź długiej ''--opcja'' gdzie ''opcja'' to nazwa opcji.
 \\
-<html><small></html>Nieliczne programy używają tylko długich opcji poprzedzonych pojedynczym ''-'' (np. ''find'', ''convert'', ''ffmpeg'').<html></small></html>
+<html><small></html>Nieliczne programy używają tylko długich opcji poprzedzonych pojedynczym ''-'' (np. ''find'', ''magick'', ''ffmpeg'').<html></small></html>
 \\
 Krótkie opcje można łączyć w następujący sposób: ''ls -color'' jest równoważne ''ls -c -o -l -o -r'' (i różne od ''ls --color'')
@@ Linia 212: / Linia 235: @@
 ==== Wyświetlanie zawartości katalogu ====
-Plecenie ''**ls [//katalog//]**'' wyświetla listę plików w katalogu ''katalog''. \\ Bez podania argumentów ''ls'' wyświetli bieżący katalog.
+Polecenie ''**ls [//katalog//]**'' wyświetla listę plików w katalogu ''katalog''. \\ Bez podania argumentów ''ls'' wyświetli bieżący katalog.
 \\
-Domyślnie ''ls'' nie wyświetla ukrytych plików. Przełącznik **''-a''** i ''--all'' zmieniają to zachowanie.
+Domyślnie ''ls'' nie wyświetla ukrytych plików. Przełącznik **''-a''** zmienia to zachowanie.
 \\
-Przełącznik **''-l''** / ''--list'' wyświetla szczegółową listę plików zawierającą m. inn. dla każdego pliku jego właściciela, rozmiar i datę modyfikacji.
+Przełącznik **''-l''** wyświetla szczegółową listę plików zawierającą m. inn. dla każdego pliku jego właściciela, rozmiar i datę modyfikacji.
 ~~Zadanie.#~~ Wyświetl pliki w ''/usr/share/zoneinfo/'' i ''../../../../../bin''.
@@ Linia 259: / Linia 282: @@
 <html></small></html>
+==== Wildcard, regex, … ====
+<small>
+W informatyce wykorzystuje się wyrażenia opisujące oczekiwany wynik, do których
+następnie mogą być dopasowane dane.
+\\
+Przykładowo //linie, które zaczynają się od słowa, po których następuje znak
+równości// można zwykle zapisać wyrażeniem regularnym ''^\w+=''.
+\\
+(Takiego wyrażenia można użyć zarówno do wybrania pasujących linii z pliku jak
+i sprawdzenia czy podana linia pasuje.)
+Istnieje wiele pomysłów jak mają wyglądać i działać takie wyrażenia.
+W powłoce najczęściej wykorzystuje się
+//[[https://pl.wikipedia.org/wiki/Wieloznacznik|wildcard]]//y
+i [[https://en.wikipedia.org/wiki/Regular_expression|wyrażenia regularne]]. \\
+Składnia i implementacja zarówno wildcardów jak i wyrażeń regularnych różni się
+między aplikacjami / językami programowania.
+\\
+W powłoce używa się składni opisanej m. inn. w podręczniku systemowym:
+''[[https://man7.org/linux/man-pages/man7/glob.7.html|man 7 glob]]'',
+''[[https://man7.org/linux/man-pages/man7/regex.7.html|man 7 regex]]''
+</small>
 ==== Dopasowywanie nazw plików ====
-Przetwarzając tekst wpisany przez użytkownika powłoka próbuje zastąpić każde słowo zawierające znaki **''*''**, **''?''** lub wyrażenia w kwadratowych nawiasach **''[…]''**. Każde słowo zawierający takie znaki jest nazywane [[https://en.wikipedia.org/wiki/Glob_(programming)|glob]]em.
+Przetwarzając tekst wpisany przez użytkownika powłoka próbuje zastąpić nazwami pasujących plików każde słowo zawierające znaki **''*''**, **''?''** lub wyrażenia w kwadratowych nawiasach **''[…]''**. Każde słowo zawierający takie znaki jest nazywane [[https://en.wikipedia.org/wiki/Glob_(programming)|glob]]em.
-''*'' rozwija się do dowolnego tekstu , ''?'' rozwija się do dowolnego znaku, ''[ace]'' rozwija się do ''a'', ''c'', lub ''e'', natomiast ''[f-h]'' do ''f'', ''g'', lub ''h''.
+''*'' rozwija się do dowolnego tekstu \\
+''?'' rozwija się do dowolnego znaku \\
+''[ace]'' rozwija się do ''a'', ''c'', lub ''e'' \\
+''[f-h]'' do ''f'', ''g'', lub ''h''
 Jeżeli istnieje co najmniej jeden plik pasujący do globa, to powłoka zastępuje glob wszystkimi pasującymi nazwami plików. Jeżeli żaden plik nie pasuje, to glob pozostaje niezmieniony.
@@ Linia 287: / Linia 340: @@
 <html></small></html>
-==== Kopiowanie, przenoszenie, i usuwanie plików ====
-<html><small></html>
-Do utworzenia pustego pliku możesz użyć ''touch //plik//''. \\ Aby utworzyć plik z zawartością, możesz użyć ''echo //zawartość// > //plik//''. \\ Polecenia ''touch'' i ''echo'', jak również znaczenie ''>'' zostaną omówione później.
-Aby wyświetlić plik, użyj ''cat //plik//''.
-<html></small></html>
-=== Katalogi ===
-**''mkdir //dir//''** tworzy nowy katalog.
-\\
-<html><small></html>
-''mkdir -p //dir1/dir2/dir3//'' tworzy katalog ''dir1'', i katalog ''dir2'' w ''dir1'', i katalog ''dir3'' w ''dir1/dir2''.
-Podając przełącznik ''-p'' polecenie ''mkdir'' nie wyświetla błędu jeśli katalog już istnieje.
-<html></small></html>
-Do usunięcia pustego katalogu można użyć ''rmdir //dir//''.
-~~Zadanie.#~~ Stwórz następujące drzewo katalogów:
-  .
-  ├── foo
-  │   ├── baz
-  │   │   └── bar
-  │   └── bar
-  └── foobaz
-      └── bar
-~~Zadanie.#~~ Usuń katalog ''foo/baz''.
-=== Twarde i symboliczne dowiązania ===
-Wiele wpisów w katalogach może wskazywać na ten sam plik. Nazywa się to [[https://en.wikipedia.org/wiki/Hard_link|twardym dowiązaniem]] (//hard link//). \\
-Wpis w katalogu może również wskazywać na inny wpis w katalogu. Nazywa się to [[https://en.wikipedia.org/wiki/Symbolic_link|dowiązaniem symbolicznym]] (//soft link// / //symbolic link//, zwykle skracane do //symlink//).
-Wszystkie Linuksowe systemy [[https://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_file_systems#File_capabilities|obsługują]] dowiązania twarde do zwykłych plików i symlinki do dowolnych ścieżek (np. pliku lub katalogu).
-Aby utworzyć twarde łącze, można użyć **''ln //źródło// //cel//''**.
-\\
-Aby utworzyć symlink, można użyć **''ln -s //źródło// //cel//''**.
-~~Zadanie.#~~ Stwórz plik ''plik1'' z zawartością. Stwórz twarde dowiązanie do pliku ''plik1'' o nazwie ''plik2''. Zmodyfikuj ''plik2''. Wyświetl ''plik1''.
-<html><small></html>
-~~Zadanie.#~~ Komenda ''ls'' może wyświetlić ilość twardych dowiązań. Sprawdź gdzie ta informacja jest wyświetlana.
-Miejsce na dysku wykorzystywane przez plik wraca do puli wolnej przestrzeni gdy liczba dowiązań spadnie do 0 (wszystkie wpisy w katalogach, które wskazują na plik są usunięte) i plik nie jest już otwarty w żadnym procesie.
-<html></small></html>
-~~Zadanie.#~~ Utwórz w swoim katalogu domowym symlink o nazwie ''TMP'' wskazujący na ''/tmp''. Zmień katalog na ''TMP''. Co wypisuje ''pwd''?
-~~Zadanie.#~~ Utwórz w swoim katalogu domowym symlink o nazwie ''loop'' wskazujący na twój katalog domowy. Wejdź do ''loop''. I wejdź jeszcze raz do ''loop''.
-~~Zadanie.#~~ Utwórz symlink do nieistniejącej ścieżki. Wyświetl zawartość katalogu w którym jest ten symlink.
-<html><small></html>
-Polecenie ''readlink [-f] //cel//'' rozwiązuje wszystkie symlinki i wyświetla [[https://en.wikipedia.org/wiki/Canonicalization|kanoniczną]] postać ścieżki.
-System plików Windows NTFS też obsługuje dowiązania. Tworzenie ich jest możliwe np. poleceniem [[https://learn.microsoft.com/en-us/windows-server/administration/windows-commands/mklink|mklink]].
-<html></small></html>
-=== Kopiowanie i przenoszenie plików ===
-Pliki można kopiować komendą **''cp''** i przenosić (bądź zmieniać nazwę) komendą **''mv''** (nazwy pochodzą odpowiednio od słów //copy// i //move//).
-Podstawowa składnia to ''cp/mv //źródło//… //cel//''. \\
-Można podać wiele plików źródłowych jeżeli cel jest katalogiem. \\
-Jeśli cel jest plikiem, to zostanie bez ostrzeżenia nadpisany <html><small></html>(o ile nie zostanie użyty przełącznik ''-i'' bądź ''-n'')<html></small></html>.
-<html><small></html>
-Domyślnie ''cp'' odmówi kopiowania katalogu. Przełącznik ''-r'' pozwoli skopiować rekurencyjnie katalog z zawartością.
-<html></small></html>
-''cp'' kopiując plik tworzy nowy plik z aktualną datą, domyślnymi uprawnieniami itp.
-\\
-Aby skopiować rekursywnie, zachować daty, uprawnienia i inne, można użyć przełącznika **''-a''** (''--archive'').
-<html><small></html>
-Z przełącznikiem ''-l'' program ''cp'' tworzy twarde dowiązania zamiast kopiować pliki. Można to połączyć z ''--recursive''.
-<html></small></html>
-~~Zadanie.#~~ Skopuj jednym poleceniem pliki ''/etc/os-release'' i ''/etc/SUSE-brand'' do bieżącego katalogu.
-~~Zadanie.#~~ Wykonaj ''mkdir someDir && for F in plik{1..3}; do echo $RANDOM$RANDOM > someDir/$F; done'' które stworzy katalog  ''someDir'' z trzema plikami w środku.
-~~Zadanie.#~~ Skopiuj rekurencyjnie ''someDir'' i zawartość.
-~~Zadanie.#~~ Przenieś nowo utworzony katalog do środka katalogu ''someDir''.
-~~Zadanie.#~~ Zmień nazwę katalogu ''someDir'' na inną.
-<html><small></html>
-~~Zadanie.#~~ Skopiuj nowo nazwany katalog podając przełączniki ''-al''. Zmień wybrany plik w którymkolwiek z katalogów. Treść których plików uległa zmianie? <html><small></html> (Wyświetl je ''cat //nazwa_pliku//'' lub wyświetl daty modyfikacji plików z dokładnością do sekundy przez \\ ''ls -l --time-style=+%H:%M:%S …'' lub ''tree -D --timefmt=%H:%M:%S …'')<html></small></html>
-<html></small></html>
-=== Kopiowanie plików do/z maszyny zdalnej ===
-Za pomocą SSH można kopiować pliki. Jeśli ktoś ma dostęp do SSH na zdalnej maszynie, to może kopiować pliki komendą **''scp''**.\\
-''scp'' rozumie ''//nazwa//'' jako ścieżkę do lokalnego pliku i ''//użytkownik//@//host//://nazwa//'' jako ścieżkę do pliku na zdalnej maszynie. Zdalne względne ścieżki są rozwiązywane względem katalogu domowego.\\
-''scp'' przyjmuje przełącznik ''-r'' do rekursywnego kopiowania katalogów.
-<html><small></html>
-MS Windows ma domyślnie komendę ''scp'', ale zwykle wygodniej jest korzystać z [[https://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_FTP_client_software#Protocol_support|menadżerów plików]] wspierających SSH.
-<html></small></html>
-Większość serwerów SSH wspiera też protokół SFTP, pozwalający na wygodniejsze kopiowanie plików.\\
-**''sftp //użytkownik//@//host//''** uruchamia linię poleceń ''sftp''. Działają w niej ''ls'' i ''cd'' do nawigowania po zdalnych plikach oraz ''get'' i ''put'' do przenoszenia plików. ''help'' pokaże wszystkie wspierane komendy.
-~~Zadanie.#~~ Stwórz plik w katalogu ''/tmp'' swojego komputera. Skopiuj go do katalogu domowego użytkownika ''student'' na innym komputerze.
-~~Zadanie.#~~ Skopiuj ten plik do katalogu ''/tmp'' innego komputera.
-~~Zadanie.#~~ Skopiuj ten plik do katalogu ''/tmp'' innego komputera używając ''sftp''.
-<html><small></html>
-=== Rsync ===
-Program ''[[https://en.wikipedia.org/wiki/Rsync|rsync]]'' jest powszechnie używany do kopiowania plików i katalogów. Wydajnie porównuje pliki źródłowe z docelowymi i kopiuje tylko różnice. Może kopiować dane do/z zdalnych urządzeń, a także może kompresować dane przesyłane przez sieć dla zwiększenia przepustowości. ''rsync'' jest też powszechnie używany do tworzenia kopii zapasowych.
-<html></small></html>
-=== Usuwanie plików ===
-Program usuwający pliki nazywa się **''rm''** (or remove).
-''rm'' domyślnie nie usunie katalogów (niezależnie czy są puste) ani plików chronionych przed zapisem.
-Aby usunąć katalog poleceniem ''rm'' (wraz z całą zawartością) trzeba dodać przełącznik ''-r''.
-Aby usunąć plików zabezpieczony przed zapisem (i nie wyświetlać ostrzeżenia jeśli plik który nakazano usunąć nie istnieje) można użyć przełącznika ''-f'' (''--force'').
-Przypadkowo bądź nieprawidłowo użyte ''rm -rf …'' jest częstą przyczyną utraty danych. Szczególnie uważaj na wszystkie ''*'' i to do czego się rozwiną.
-''rm'' przyjmuje przełączniki **''-I''** i ''-i'' które proszą o potwierdzenie usunięcia plików. ''-I'' pyta raz przed rozpoczęciem usuwania wielu plików, a ''-i'' pyta przed usunięciem każdego pliku z osobna.
-~~Zadanie.#~~ Stwórz wiele plików komendą ''touch file_{a..z}''. \\ Usuń wszystkie te pliki jednym poleceniem ''rm'' 1) bez przełączników 2) z przełącznikiem ''-f'' \\ 3) z przełącznikiem ''-I'' 4) z przełącznikiem ''-i''.
-~~Zadanie.#~~ Powtórz komendę usuwającą pliki z poprzedniego zadania po usunięciu plików. \\ Potem powtórz tą komendę raz jeszcze z przełącznikiem ''-f''.
-~~Zadanie.#~~ Stwórz katalog i usuń go używając ''rm''.

Jan Kończak

Narzędzia użytkownika

Narzędzia witryny

Różnice

Narzędzia strony